๑๙๖. นอนตามตำรา

๑๙๖. นอนตามตำรา

ปุพฺพสิโรสิ เมธาวี, ทีฆายุ ทกฺขิณํสิโร;

ปจฺฉิโม จิตฺตสนฺโตสิ, มรณํ อุตฺตโร ภเว.

นอนผินศีรษะทางทิศบูรพา จะเป็นนักปราชญ์

นอนผินศีรษะทางทิศทักษิณ จะเป็นผู้มีอายุยืน

นอนผินศีรษะทางทิศปัจฉิม จะมีใจสงบ

นอนผินศีรษะทางทิศอุดร จะอายุสั้น.

(ธรรมนีติ กตกถา ๑๙๖)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ปุพฺพสิโรสิ ตัดบทเป็น ปุพฺพสิโร+อสิ (พึงนอนผินศีรษะไปทางทิศบูรพา), ปุพฺพ (ข้างหน้า, ก่อน, ทิศตะวันออก, ทิศบูรพา) + สิร (ศีรษะ, หัว, เศียร) > ปุพฺพสิร+สิ (หมายถึงนอนเอาหัวไปทางทิศตะวันออก), อสิ (พึงเป็น) อส+อ+สิ ภูวาทิ.​ กัตตุ. เพราะ สิ วิภัตติให้ลบอักษรที่สุดธาตุ § สิมฺหิ จ. (รู ๔๙๗) มัธยมบุรุษ เอกวจนะ.

เมธาวี (นักปราชญ์,​ คนมีปัญญา) เมธาวี+สิ

ทีฆายุ  (ผู้มีอายุยืน) ทีฆ+อายุ > ทีฆายุ+สิ

ทกฺขิณํสิโร (ผินหัวไปทางทิศทักษิณ,​ นอนหันหัวไปทางทิศใต้) ทกฺขิณ (ทิศทักษิณ) +สิร (หัว,​ เศียร) > ทกฺขิณํสิร+สิ (เรียกว่าเป็น อลุตตสมาส สมาสที่ไม่ลบวิภัตติ ?)

ปจฺฉิโม (ทิศปัจฉิม, ทางเบื้องหลัง, ทิศตะวันตก) ปจฺฉิม+สิ

จิตฺตสนฺโตสิ ตัดบทเป็น จิตฺตสนฺโต+อสิ (พึงเป็นผู้มีจิตสงบระงับ, ใจเย็นสบาย) จิตฺต+สนฺต > จิตฺตสนฺต+สิ

มรณํ (ตาย, มรณะ, ม้วยมรณ์) มรณ+สิ

อุตฺตโร (ทิศเหนือ,​ ทิศอุดร) อุตฺตร+สิ

ภเว (พึงเป็น) ภู+อ+เอยฺยาสิ ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง เอยฺย, เอยฺยาสิ, เอยฺยามิ, เอยฺยํ เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

นอนผันศีรษะทางทิศบูรพ์ จะเป็นผู้มีปรีชา 

นอนผันศีรษะทางทิศทักษิณจะมีอายุยืน 

นอนผันศีรษะทางทิศปัศจิมจะสงบใจได้ 

แต่ผันศีรษะทางทิศอุดรจะต้องตาย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

นอนหันศีรษะทางทิศตะวันออกจะมีปัญญาดี

นอนหันศีรษทางทิศใต้จะมีอายุยืน

นอนหันศีรษะทางทิศตะวันตกจะมีความสงบ

นอนหันศีรษะทางทิศเหนือนจะต้องตาย.

--