๑๙๗. กินอย่างมีศิลป์

๑๙๗. กินอย่างมีศิลป์

อายุมา ปาจินํ มูขํ, ธนวา ทกฺขิณํ ภเว;

ปจฺฉิมํ ยสสี ภุญฺเช, โน ภุญฺเช อุตฺตรํ มุขํ.

กินผินหน้าทางทิศปาจีน จะมีอายุยืน

กินผินหน้าทางทิศใต้ จะเป็นมีทรัพย์

กินผินหน้าทางทิศปัจฉิม จะมียศ

แต่ไม่ควรกินผินหน้าทางทิศอุดร.

(ธรรมนีติ กตกถา ๑๙๗)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อายุมา (ผู้มีอายุ) อายุ+มนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > อายุมนฺตุ+สิ วิ. อายุ อสฺส อตฺถีติ อายุมา. (อายุ ย่อมมีแก่เขา เหตุนั้น เขา ชื่อว่า ผู้มีอายุ) แจกเหมือน คุณวนฺตุ (ผู้มีคุณ) 

ปาจินํ (ทิศปาจีน, ทิศตะวันออก, บูรพา) ปาจิน+สิ, ในอภิธาน. คาถา ๒๙ แสดงไว้ว่า 

ปาจีปตีจฺยุทีจิตฺถี, ปุพฺพปจฺฉิมอุตฺตรา-; 

ทิสาถ ทกฺขิณาปาจี, วิทิสานุทิสา ภเว. 

(แปล) 

ทิศบูรพา, ทิศปัจฉิม, ทิศอุดร ชื่อว่า ปาจี, ปตีจิ, อุทีจิ ตามลำดับ, 

ศัพท์ทั้ง ๓ เป็นอิตถีลิงค์; ส่วนทิศทักษิณ เรียกว่า อปาจี, วิทิสา, อนุทิสา แปลว่า ทิศเฉียง.

มูขํ (หน้า,​ มุข) มุข+อํ

ธนวา (ผู้มีทรัพย์) ธน+วนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > ธนวนฺตุ+สิ วิ. ธนํ อสฺส อตฺถีติ ธนวา. (ทรัพย์ของเขามีอยู่ เหตุนั้น เขา ชื่อว่า ผู้มีทรัพย์) วนฺตุ ปัจจัยให้ลงหลังนามศัพท์ที่เป็น อการันต์ ส่วน มนฺตุ ปัจจัยให้ลงหลังนามศัพท์ที่เป็น อุการันต์

ทกฺขิณํ (ทิศทักษิณ,​ ทิศใต้) ทกฺขิณ+อํ

ภเว (พึงเป็น) ภู+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

ปจฺฉิมํ (ทิศปัจฉิม, ในตะวันตก) ปจฺฉิม+อํ

ยสสี, ยสสฺสี (ผู้มียศ​, มีตำแหน่ง, มีชื่อเสียง) ยส+สี ปัจจัยตทัสสัตถิตัทธิตเหมือนกัน > ยสสี+สิ วิ. ยโส อสฺส อตฺถีติ ยสสี. (เพราะเขามีชื่อเสียง จึงชื่อว่า ยสสี). ตทัสสัตถิตัทธิตมีปัจจัยทั้งหมด ๙ ตัว คือ วี,​ สี,​ โส, อิก, อี, ร, ณ, วนฺตุ, มนฺตุ. มีคำคล้องให้ท่องจำว่า „วี-สี-โส-อิก-อี-โร-โณ-วนฺตุ-มนฺตุ อสฺสตฺถิยํ“. 

ภุญฺเช (พึงฉัน, กิน, บริโภค) ภุช+อํ+อ+เอยฺย รุธาทิคณะ กัตตุวาจก (+อํ หมายถึง นิคคหิตอาคม)

โน (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

อุตฺตรํ (ทิศอุดร, ทิศเหนือ) อุตฺตร+อํ 

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

บริโภคผันหน้าทางทิศปราจิณจะมีอายุ 

บริโภคผันหน้าทางทิศทักษิณ จะมีทรัพย์ 

บริโภคผันหน้าทางทิศปัศจิมจะมียศ 

ไม่ควรบริโภคบ่ายหน้าทางทิศอุดรเลย.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

นั่งกินอาหารหันหน้าไปทางทิศตะวันออกจะมีอายุยืน

หันหน้าไปทางทิศใต้จะมีทรัพย์

หันหน้าไปทางทิศตะวันตกจะมียศ

และนั่งกินอาหารไม่ควรนั่งหันหน้าไปทางทิศเหนือเลย.

--