๓๔. พึงเอาความอ่อนสยบความแข็ง

๓๔. พึงเอาความอ่อนสยบความแข็ง

มุทุนาว ริปุํ เชติ, มุทุนา เชติ ทารุณํ;

โน น สิทฺธํ มุทุ กิญฺจิ, ตโต จ มุทุนา ชเย ฯ

“ด้วยความอ่อนโยนย่อมชนะข้าศึก,

ด้วยความอ่อนโยนย่อมชนะะความทารุณ,

ด้วยความอ่อนโยนไม่สิ่งใดที่ไม่สำเร็จ,

ฉะนั้น พึงเอาชนะด้วยความอ่อนโยนเถิด.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๓๔ มหารหนีติ ๘, ธัมมนีติ ๖๗)

..

ศัพท์น่ารู้ :

มุทุนาว ตัดบทเป็น มุทุนา+เอว (ความอ่อนโยนนั่นเทียว, ความอ่อนนุ่มเท่านั้น) 

ริปุํ (ข้าศึก, ศัตรู, ริปู) ริปุ+อํ

เชติ (ย่อมชนะ) √ชิ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. วัตตมานาวิภัตติ

มุทุนา (ความนุ่มนวล, อ่อนโยน, สุภาพ) มุทุ+นา

ทารุณํ (ทารุณ, ดุร้าย, หยาบคาย) ทารุณ+อํ

โน (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ  

สิทฺธํ (สำเร็จแล้ว) สิทฺธ+สิ กิตก์   บาทคาถานี้ มหาหรนีติ เป็น โนสิทฺธํ มุทุนา กิญฺจิ. ส่วนในธัมมนีติ เป็น นาสิทฺธิ มุทุนา กิญฺจิ. 

กิญฺจิ (บางอย่าง), กึ ศัพท์ที่มี จิ อยู่ท้าย มีอรรถว่า “อปฺป = น้อย”, ถ้า ย อยู่หน้า มี จิ อยู่ท้าย มีอรรถว่า “สกล = ทั้งหมด”, ถ้า กึ ศัพท์ล้วน ๆ มีใช้ในอรรถ “ปุจฉา =  การถาม”. 

ตโต  จ (ก็แต่นั้น, เพราะฉะนั้น) นิบาต ในมหารหนีติ เป็น ยตฺวโต  มุทุนา ชเย. ส่วนในธัมมนีติเป็น ยโตโต มุทุนา ชเย. ตัดบทเป็น ยโต+อโต (แต่ใด แต่นั่น = ตามสมควร?)  ย+โต = ยโต (แต่ใด), เอต+โต = อโต (แต่นั่น) แปลง เอต เป็น อ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สพฺพสฺเสตสฺสากาโร วา. (รู ๒๕๓)

ชเย (พึงชนะ)  √ชิ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. สัตตมีวิภัตติ.

..