๖๒. ราชสีห์หลับฤาจะอิ่มท้อง

๖๒. ราชสีห์หลับฤาจะอิ่มท้อง

อุยฺยาเมน หิ สิชฺฌนฺติ, การิยานิ น มโนรถํ;

น หิ สุตฺตสฺส สีหสฺส, ปวิสนฺติ มิคา มุเข ฯ

“งานทั้งหลาย จะสำเร็จได้ด้วยความเพียร,

แต่จะไม่สำเร็จได้ ด้วยการนึกคิดเอา;

เนื้อทั้งหลาย จะวิ่งเข้าไปในปาก

ของราชสีห์ตัวที่หลับอยู่ หามิได้.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๖๒ นีติมัญชรี ๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อุยฺยาเมน (ความพยายาม, ความเพียร) อุยฺยาม+นา 

หิ (จริงอยู่, แท้จริง, ที่แท้) นิบาติบอกเหตุ

สิชฺฌนฺติ (สำเร็จ, ลุล่วง) √สิธ-สํสิทฺธิมฺหิ+อํ+อ+อนฺติ รุธาทิ. กัตตุ.  อ่านว่า - สิธ ธาตุในอรรถว่าสำเร็จ + นิคคหิตอาคม +อ ปัจจัย+อนฺติ วัตตมานาวิภัตติ ฝ่ายปรัสสบท พหูวจนะ

การิยานิ (ธุระ, หน้าที่, สิ่งที่ควรกระทำ)  การิย+โย, หลัง อ การันต์ในนปุงสกลิงค์ ให้แปลง โย เป็น นิ แน่นอน ด้วยสูตรว่า อโต นิจฺจํ. (รู ๑๙๖) = การิย+นิ, ให้ทำทีฆะ ด้วยสูตรว่า โยสุ กตนิการโลเปสุ ทีฆํ. (รู ๑๔๗) = การิยา+นิ รวมสำเร็จรูปเป็น การิยานิ (ธุระ ท. ฯ)  ในนีติมัญชรี เป็น กมฺมานิ (การงาน ท.)

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

มโนรถํ (ทางใจ, การนึกคิด) มโนรถ+อํ, ลงทุติยาวิภัตติในอรรถตติยาวิภัตติและสัตตมีวิภัตติได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ตติยาสตฺตมีนญฺจ. (รู ๒๙๐) ในนีติมัญชรี เป็น มโนรถา.

สุตฺตสฺส (ที่หลับแล้ว) สุตฺต+ส ลง สฺ อาคมด้วย สาคโม เส. (รู ๘๖)

สีหสฺส (ของราชสีห์) สีห+ส 

ปวิสนฺติ (เข้าไป) ป+√วิส-ปเวสเน+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ., อ่านว่า - วิส ธาตุในอรรถว่าเข้าไป มี ป อุปสัคเป็นบทหน้า +อ ปัจจัย+อนฺติ วัตตมานาวิภัตติ ปรัสสบท พหูวจนะ

มิคา (เนื้อ ท.) มิค+โย 

มุเข (ในปาก, มุข) มุข+สฺมึ 

..