๙๑. สิ่งที่คนฉลาดไม่พึงเปิดเผย

๙๑. สิ่งที่คนฉลาดไม่พึงเปิดเผย

ธนนาสํ มโนตาปํ, ฆเร ทุจฺจริตานิ จ;

วญฺจนญฺจ อวมานํ, ปณฺฑิโต น ปกาสเย ฯ

“บัณฑิต ไม่พึงแสดงอาการเหล่านี้ให้เห็น คือ

การสูญเสียทรัพย์ ๑ ความเดือนร้อนใจ ๑

ความประพฤติไม่ดีไม่งามในเรือน ๑ 

การถูกหลอกลวง ๑ และการถูกดูหมิ่น ๑.“ 

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๙๑ โลกนีติ ๒๘, มหารหนีติ ๕๗, ธัมมนีติ ๕๕, จาณักยนีติ ๓๔)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ธนนาสํ (ความฉิบหายแห่งทรัพย์, การเสียทรัพย์) ธน+นาส > ธนนาส+อํ

มโนตาปํ (ซึ่งความร้อนใจ, ความหงุดหงิด) มน+ตาป > มโนตาป+อํ 

ฆเร (ในเรือน) ฆร+สฺมึ แปลง สฺมึ เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สฺมาสฺมึนํ วา. (รู ๙๐) 

ทุจฺจริตานิ (ความประพฤติชั่ว, ทุจริตกรรม ท.) ทุจฺจริต+โย แปลง โย เป็น นิ แปลง โย เป็น นิ หลัง อ การันต์ในนปุง. แน่นอน ด้วยสูตรว่า อโต นิจฺจํ. (รู ๑๙๖) = ทุจฺจริต+นิ, ทีฆะ ด้วยสูตรว่า โยสุ กตนิการโลเปสุ ทีฆํ. (รู ๑๔๗) = ทุจฺจริตา+นิ รวมสำเร็จรูปเป็น ทุจฺจริตานิ

จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาตใช้ในอรรถรวบรวม (สมุจจยัตถะ)

วญฺจนญฺจ ตัดบทเป็น วญฺจนํ+จ (การหลอกลวง+ด้วย) วญฺจน+อํ

อวมานํ (การดูถูก, ดูหมิ่น) อวมาน+อํ

ปณฺฑิโต (คนฉลาด, ผู้มีปัญญา, บัณฑิต) ปณฺฑิต+สิ 

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

ปกาสเย (ให้ประกาศ, ให้ปรากฏ, ออกอาการ) ป+√กาส+ณย+เอยฺย ภูวาทิคณะ  เหตุกัตตุ. หรือ ป+กาส+ย+เอยฺย กิยาทิ. กัตตุ. (กาส ธาตุนี้ ในคัมภีร์ธาตวัตถสังคหะ  ๕๓ แสดงไว้ว่า เป็นได้ทั้งภูวาทิคณะและทิวาทิคณะ)

..