๑๑๒. ผู้ดุจกลองและเจ้าแห่งฝน

๑๑๒. ผู้ดุจกลองและเจ้าแห่งฝน

อปุฏฺโฐ ปณฺฑิโต เภรี, ปชฺชุนฺโน โหติ ปุจฺฉิโต;

พาโล ปุฏฺโฐ อปุฏฺโฐ จ, พหุํ วิกตฺถเต สทาฯ

“บัณฑิตเมื่อยังไม่ถูกถามย่อมเป็นดุจกลอง,

แต่ถ้าถูกถามแล้ว ย่อมเป็นดุจฝนห่าใหญ่;

คนพาลจะถูกถามหรือไม่ถูกถามก็ตาม,

ย่อมโอ้อวดคุณของตนได้ทุกเมื่อ.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๑๒ โลกนีติ ๑๒ มหารหนีติ ๕๓ ธัมมนีติ ๔๖)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อปุฏฺโฐ (ไม่ถูกถาม) อปุฏฺฐ+สิ, หรือ น+ปุจฺฉ+ต+สิ แปลง แปลง ต ปัจจัยกับที่สุดธาตุเป็น ฏฺฐ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สาทิสนฺตปุจฺฉภนฺชหํสาทีหิ ฏฺโฐ. (รู ๖๒๖), แปลง น เป็น อ ในตัปปุริสสมาส ด้วยสูตรว่าว อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส. (รู ๓๔๔)

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

เภรี, เภริ (กลอง) เภรี+สิ

ปชฺชุนฺโน (เมฆฝน, ห่าฝน, ฝนตกใหญ่, เจ้าแห่งฝน) ปชฺชุนฺน+สิ

โหติ (ย่อมเป็น) หู+อ+ติ วุทธิ อุ เป็น โอ ด้วยสูตรว่า อญฺเญสุ จ. (รู ๔๓๔)

ปุจฺฉิโต (ถูกถาม, ถูกสัมภาษณ์) √ปุจฺฉ+อิ+ต > ปุจฺฉิต+สิ

พาโล (คนพาล, คนโง่) พาล+สิ

ปุฏฺโฐ (ถูกถาม) ปุจฺฉ+ต > ปุฏฺฐ+สิ

จ (ด้วย, และ, ก็ตาม, ส่วน) เป็นนิบาต

พหุํ (มาก, หลาย, เยอะ) พหุ+อํ

วิกตฺถเต ( กล่าว, พูด, บ่น, พ่น) วิ+√กตฺถ+อ+เต ภูวาทิ. กัตตุ.

สทา (ในกาลทั้งปวง, ทุกเมื่อ, ทุกเวลา, ตลอดกาล) สพฺพ+ทา ในเพราะ ทา ปัจจัย ให้แปลง สพฺพ เป็น ส ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา. (รู๒๗๗)

..