๑๒๓. ธรรมะย่อมชนะอธรรม

๑๒๓. ธรรมะย่อมชนะอธรรม

ธมฺโม ชเย โน อธมฺโม,  สจฺจํ ชยติ นาสจฺจํ;

ขมา ชยติ โน โกโธ, เทโว ชยติ นาสูโรฯ

“ธรรมย่อมชนะ อธรรมย่อมพ่ายแพ้,

สัจจะย่อมชนะ อสัจจะย่อมพ่ายแพ้

ความอดทนย่อมชนะ ความโกธรย่อมพ่ายแพ้,

เทวดาย่อมชนะ อสูรย่อมพ่ายแพ้.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๒๓)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ธมฺโม (ธรรม, สภาพที่ทรงสัตว์ไว้ไม่ให้ตกไปสู่โลกที่ชั่ว) ธมฺม+สิ 

ชเย (พึงชนะ) ชิ+อ+เอยฺย, ชิ ธาตุเป็นได้สองคณะ ถ้าเป็น ชินาติ (ย่อมชนะ) เป็นหมวดกีธาตุ คือ ชิ+นา+ติ ลง นา ปัจจัย ด้วยสูตรว่า กิยาทิโต นา. (รู ๕๑๓) ส่วน ชเย, ชยติ เป็นหมวดภูธาตุ ลง อ ปัจจัย ด้วยสูตรว่า ภูวาทิโต อ. (รู ๕๓๓)

โน (ไม่, หาไมิได้) เป็นนิบาตบอกปฏิเสธ 

อธมฺโม (อธรรม, สภาพที่มิใช่ธรรมะ) อธมฺม+สิ, 

สจฺจํ (ความจริง, สัจจะ, สัจ, สัตย์) นป. สจฺจ+สิ,  

ชยติ (ย่อมชนะ) ชิ+อ+ติ วุทธิ (พฤธิ์) อิ เป็น เอ ด้วยสูตรว่า อญฺเญสุ จ. (รู ๔๓๔) = ชฺ เอ+อ+ติ, อาเทส (แปลง) เอ เป็น อย ด้วยสูตรว่า เอ อย. (รู ๔๙๑) = ชฺ อย+อ+ติ แยก ลบ รวม สำเร็จรูปเป็น ชยติ

นาสจฺจํ ตัดบทเป็น น+อสจฺจํ (หามิได้+ความไม่จริง, สิ่งไม่แท้) อสจฺจ+สิ

ขมา (ความอดทน, อดกลั้น, การข่ม) อิต. ขมา+สิ 

โกโธ (ความโกรธ, ขัดเคือง) โกธ+สิ

เทโว (เทพ, เทวดา) เทว+สิ

นาสูโร ตัดบทว่า น+อสูโร (ไม่, หามิได้+อสูร, คนโง่เง่า, ขีขลาด, ขี้กลัว) อสูร+สิ

คาถานี้ แต่ละบาทคาถามี ๒ ประโยค รวมเป็น ๘ ประโยค ดังนี้ คือ

๑. ธมฺโม ชเย (ธรรม ย่อมชนะ)

๒. อธมฺโม โน ชเย (อธรรม ย่อมชนะ หามิได้)

๓. สจฺจํ ชยติ (สัจจะ ย่อมชนะ)

๔. อสจฺจํ น ชยติ (อสัจจะ ย่อมชนะ หามิได้)

๕. ขมา ชยติ (ความอดทน ย่อมชนะ)

๖. โกโธ โน ชยติ (ความขัดเคือง ย่อมชนะ หามิได้)

๗. เทโว ชยติ (เทวดา ย่อมชนะ)

๘. อสูโร น ชยติ (อสูร ย่อมชนะ หามิได้)

อนึ่ง คาถานี้ อาจแปลให้กระชับว่า 

„ธรรมะย่อมชนะอธรรม,

สัจจะย่อมชนะความไม่จริง,

ความอดทนย่อมชนะความโกรธ,

พวกเทวดาย่อมเหล่าชนะอสูร."

..