๑๔๖. ผู้ควรนับเข้าในหมู่นักกวี

๑๔๖. ผู้ควรนับเข้าในหมู่นักกวี

โย สทฺทสตฺถกุสโล กุสโล นิฆณฺฑุ,

ฉนฺโท อลงฺกติสุ นิจฺจกตาภิโยโค;

โส ยํ กวิตฺตวิกโลปิ กวีสุ สงฺขฺยํ,

โมคฺคยฺห วินฺทติ หิ กิตฺติ’มมนฺทรูปํฯ

„ชนผู้ฉลาดในคัมภีร์ไวยากรณ์ 

ฉลาดในนิฆัณฑุศาสตร์ฉันทศาสตร์

และอลังการศาสตร์ กระทำความเพียรเป็นนิจศีล

แม้เขาจะบกพร่องจากความเป็นกวี ก็ยังหยั่งลงสู่

การนับเข้าในหมู่กวี ย่อมจะได้รับเกียรติคุณหาน้อยไม่.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๔๖ สุโพธาลังการ ๑๖๓ ปริจเฉทที่ ๓)

..

ศัพท์น่ารู้ :

โย (ใด, ชนใด) ย+สิ สัพพนาม

สทฺทสตฺถกุสโล (ผู้ฉลาดในสัทศาสตร์, คัมภีร์ไวยากรณ์) สทฺท+สตฺถ > สทฺทสตฺถ+กุสล > สทฺทสตฺถกุสล+สิ

กุสโล (ผู้ฉลาด) กุสล+สิ

นิฆณฺฑุฉนฺโทอลงฺกติสุ (นิฆัณฑุศาสตร์ฉันทศาสตร์และอลังการศาสตร์ ท.) นิฆณฺฑุ+ฉนฺท+อลงฺกติ > นิฆณฺฑุฉนฺโทอลงฺกติ+สุ

นิจฺจกตาภิโยโค (ผูมีความเพียรอันตนกระทำแล้วเป็นนิจ, ผู้เพียรพยายมอย่างสม่ำเสมอ) นิจฺจ+กต+อภิโยค > นิจฺจกตาภิโยค+สิ

โสยํ ตัดบทเป็น โส+อยํ (นั้น+นี้, คนนี้นั้น, คนนั้น) ต+สิ = โส, อิม+สิ = อยํ

กวิตฺตวิกโลปิ = กวิตฺตวิกโล+อปิ (แม้วิกล-, แม้บกพร่องด้วยความเป็นแห่งนักกวี) กวิตฺต+วิกล > กวิตฺตวิกล+สิ

กวีสุ (ในกวี ท., หมู่นักกวี) กวิ+สุ

สงฺขยํ (การนับ, สังขยา) สงฺขย+อํ

โมคฺคยฺห (หยั่งลงแล้ว) อว+คห+ตฺวา > โอคฺคยฺห+สิ  ลบ สิ เพราะจัดเป็น นิบาตบท, ม เป็นอักษรอาคม, ในสุโพธาลังการ ฉบับวัดท่ามะโอ เป็น สงฺขยโมคฺคยฺห เป็นสนธิ ตัดบทเป็น สงฺขยํ+โอคฺคยฺห.

วินฺทติ (ย่อมประสบ, ย่อมได้) วิท+ย+ติ ทิวาทิ. กัตตุ.

หิ  (จริงอยู่, ที่แท้) นิบาต

กิตฺติมมนฺทรูปํ ตัดบทเป็น กิตฺตึ+อมนฺทรูปํ

คัมภีร์พื้นฐานอันเป็นดุจประตูสู่พระไตรปิฏก มี ๔ อย่าง คือ 

๑.  ไวยากรณ์ ตำราว่าด้วยแบบแผนของภาษา 

๒. นิฆัณฑุศาสตร์ ตำราว่าด้วยชื่อและลิงค์ (เพศทางไวยากรณ์)

๓. ฉันทศาสตร์ ตำราว่าด้วยการวางครุลหุในกวีนิพนธ์

๔. อลังการศาสตร์ ตำราว่าด้วยการประดับคำให้ไพเราะสละสลวย เหมาะเจาะด้วยเสียงและความหมาย

หมายเหตุ : คำแปลนี้ นำมาจาก สุโพธาลังการมัญชรี จัดพิมพ์โดยวิทยาเขตบาฬีศึกษาพุทธโฆส นครปฐม

..