๑๘๖. ลูกไม้หล่นไม่ไกลต้น

๑๘๖. ลูกไม้หล่นไม่ไกลต้น

มาตุหีโน ทุพฺภาโส หิ, ปิตุหีโน ทุกฺกิริโย;

อุโภ มาตุปิตุหีนา, ทุพฺภาสา จ ทุกฺกิริยาฯ

“จริงแท้ แม่เป็นคนเลว ลูกก็พูดจาหยาบคาย,

พ่อเป็นคนเลว ลูกก็มีกิริยาก้าวร้าว;

หากแม่และพ่อทั้งสองเป็นคนเลว,

ลูกๆก็พลอยเลวทั้งการพูดและการกระทำ.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนดี ๑๘๖, โลกนีติ ๕๑, ธัมมนีติ ๓๔๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

มาตุหีโน: (มีแม่เป็นคนเลว, ต่ำช้า) มาตุ+หีน > มาตุหีน+สิ

ทุพฺภาโส: (คนพูดหยาบ, พูดชั่ว, ว่ายากสอนยาก) ทุ+ภาส > ทุพฺภาส+สิ

หิ: (แท้จริง, จริงอยู่) เป็นนิบาตบท

ปิตุหีโน: (มีพ่อเป็นคนเลว, ต่ำช้า) ปิตุ+หีน > ปิตุหีน+สิ

ทุกฺกิริโย: (มีกิริยาก้าวร้าว, ทำชั่ว) ทุ+กิริย > ทุกฺกิริย+สิ

อุโภ: (ทั้งสอง, ทั้งคู่) อุภ+โย เป็นสัพพนาม

มาตุปิตุหีนา: (แม่และพ่อเป็นคนเลว) มาตุ+ปิตุ+หีน > มาตุปิตุหีน+โย ในโลกนีติและธัมมนีติ เป็น อุโภ มาตา ปิตา หีนา. 

ทุพฺภาสา: (พูดหยาบ, พูดชั่ว) ทุพฺภาส+โย

จ: (ด้วย, และ) เป็นนิบาต

ทุกฺกิริยา: (มีกิริยาก้าวร้าว, ทำชั่ว) ทุกฺกิริย+โย 

หีน (เลว, ต่ำ, ทราม, แย่) ค. (กิริยากิตก์ใช้เป็นคุณศัพท์, หรือวิเสสนะ)

หีน มาจาก หา+ต, หา-หานิยํ ในความเสื่อม  + ต ปัจจัย ลงในอดีตกาลใช้ในอรรถกัตตุรูป (กัตตุวาจก)

วิธีทำตัวรูป ให้แปลง ต เป็น อีณ ด้วยสูตร – ภิทาทิโต อินฺนอนฺนอีณา วา. = หา+อีณ (รู ๖๓๑) 

ให้แปลง ณ เป็น น ด้วยมหาสูตร – กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘) = หา+อีน

แยก ลบ รวมสำเร็จรูปเป็น หีน, หีน+สิ แปลง สิ เป็น โอ กลายเป็น หีโน, ถ้า หีน+โย แปลง โย เป็น อา กลายเป็น หีนา.

..