๕๓.พ่อแม่ดีเป็นศรีแก่ลูกหลาน

๕๓. พ่อแม่ดีเป็นศรีแก่ลูกหลาน

มาตา เสฎฺฐสฺส สุภาสา, ปิตา เสฎฺฐสฺส สุกฺริยา;

อุโภ มาตา ปิตา เสฎฺฐา, สุภาสา จ สุกีริยาฯ

“ ลูกมีแม่ที่ประเสริฐ จึงพูดจาดี, 

ลูกมีพ่อที่ประเสริฐ จึงมีกิริยางาม,

แม่และพ่อทั้งสองเป็นคนประเสริฐ, 

ลูกย่อมจะพูดจาดีและมีกิริยางาม.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๓, ธัมมนีติ ๒๕๐, กวิทัปปณีติ ๑๘๗)

..

ศัพท์น่ารู้ :

มาตาเสฏฺฐสฺส (ผู้มีมารดาประเสริฐ, -ดี) มาตุ+เสฏฺฐ > มาตา เสฏฺฐ+ส (หมายเหตุ: ศัพท์นี้ ต้นฉบับท่านเขียนแยกกัน ตามที่ปรากฏเหมือนข้างบนนี้, ส่วนเมื่อวานนี้ ท่านเขียนติดกัน, ถ้าเขียนแยกกัน มาตา เสฏฺฐสฺส นั้นสมควร, แต่ถ้าเขียนติดกัน ควรเป็น มาตุเสฏฺฐสฺส จึงจะเหมาะสม, ขอท่านนักศึกษาช่อยนำไปพิจารณาหาข้อยุติตามสมควรเถิด)

สุภาสา (คำพูดดี, -สุภาพ, -อ่อนหวาน) สุ+ภาสา > สุภาสา+สิ

ปิตาเสฏฺฐสฺส (ผู้มีบิดาประเสริฐ, -ดี) ปิตุ+เสฏฺฐ > ปิตาเสฏฺฐ+ส

เสฏฺฐ (ประเสริฐที่สุด) ค. (คุณศัพท์) เป็นศัพท์ตัทธิต มาจาก ปสตฺถ (ประเสริฐ, ) + อิฏฺฐ ปัจจัย ในวิเสสตัทธิต, แปลง ปสตฺถ เป็น ส ด้วยสูตร - ปสตฺถสฺส โส จ. แปลว่า:ในเพราะ อิย, อิฏฺฐ ปัจจัย ให้แปลง ปสตฺถ ทั้งตัวเป็น ส และ ช. (รู ๓๙๒) = ส+อิฏฺฐ (ช+อิย),

และแปลง อิ เป็น เอ ด้วยสูตร – กฺวจาสวณฺณํ ลุตฺเต. แปลว่า: เมื่อสระมีรูปไม่หน้าถูกลบแล้ว ให้เอาสระหลังเป็นอสวัณณะ. (รู ๑๖) = ส+เอฏฺฐ,

รวมกันสำเร็จรูปเป็น เสฏฺฐ, ตั้งเป็นนาม นำไปแจกวิภัตติทั้ง ๗ หมวดตามลำดับ .

สุกิริยา (กิริยดี, -สุภาพ, -อ่อนโยน)  สุ+กิริยา > สุกิริย+สิ

อุโภ (ทั้งสอง) อุภ+โย อุภ ศัพท์เป็นสัพพนาม เป็นปริยาย (คำไวพจน์) ของ ทฺวิ ศัพท์ (สอง) แจกปทมาลาเป็นพหูพจน์เท่านั้น วิธีทำตัว คือ ให้แปลง โย เป็น โอ ด้วย ตุ ศัพท์ ในสูตรว่า ตโต โยนโม ตุ. (รู ๑๖๐)

มาตา (มารดา, แม่) มาตุ+สิ

ปิตา (บิดา,​ พ่อ) ปิตุ+สิ (หรือ มาตาปิตา อาจเป็นศัพท์สมาสก็ได้, แต่ถ้าเป็นสมาสต้องเป็น มาตาปิตุ+โย สำเร็จเป็น มาตาปิตโร ถึงจะถูกต้อง)

สุภาสา (วาจาสุภาพดี, -สุภาพ,  -อ่อนหวาน) สุภาสา+สิ

จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาต 

สุกิริยา (ผู้มีกิริยาเรียบร้อย, -อ่อนโยน, -สุภาพ) สุกิริยา+สิ

ส่วนในกวิทัปปณนีติ คาถา ๑๘๗. ใช้ท่านศัพท์ค่อนข้างชัดเจน ดังนี้

มาตุเสฏฺโฐ สุภาโส หิ, ปิตุเสฏฺโฐ สุกิริโย;

อุโภ มาตุปิตุเสฎฺฐา, สุภาสา จ สุกิริยาฯ

„ที่แท้ ลูกที่มีแม่ประเสริฐ เป็นคนพูดจาดี

ที่มีพ่อประเสริฐ เป็นคนมีกิริยางาม

หากแม่และพ่อเป็นคนประเสริฐทั้งสอง

บุตรก็ย่อมเป็นคนพูดจาดีและกิริยางดงาม“.

..