๕๒.พ่อแม่นั้นสำคัญไฉน?

 

๕๒. พ่อแม่นั้นสำคัญไฉน?

มาตาหีนสฺส ทุพฺภาสา, ปิตาหีนสฺส ทุกฺริยา;

อุโภ มาตา ปิตา หีนา, ทุพฺภาสา จ ทุกีริยาฯ

„บุตรที่มีแม่ต่ำช้า จึงพูดจาไม่ดี,

บุตรที่มีพ่อต่ำช้า จึงมีกิริยาทราม;

ถ้าพ่อแลแม่ทั้งสองเป็นคนต่ำช้า,

บุตรย่อมจะพูดทรามและกระทำชั่ว“.

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๒, ธัมมนีติ ๒๔๙, กวิทัปปณีติ ๑๘๖)

..

ศัพท์น่ารู้ :

มาตุหีนสฺส (ของคนมีมารดาเลว, มีแม่ถ่อย) มาตุ+หีน > มาตุหีน+ส

ทุพฺภาสา (พูดหยาบ, พูดชั่ว, ว่ายากสอนยาก) ทุ+ภาสา > ทุพฺภาสา+สิ

ปิตุหีนสฺส (ของคนมีพ่อเป็นคนเลว, ต่ำช้า) ปิตุ+หีน > ปิตุหีน+ส

ทุกฺริยา (กิริยาก้าวร้าว, การทำชั่ว) ทุ+กฺริยา > ทุกฺริยา+สิ

อุโภ (ทั้งสอง) อุภ+โย เป็นสัพพนาม

มาตา (มารดา, แม่) มาตุ+สิ

ปิตา (บิดา,​ พ่อ) ปิตุ+สิ (หรือ มาตาปิตา อาจเป็นศัพท์สมาสก็ได้)

หีนา (เป็นคนเลว, ถ่อย, ชั่ว) หีน+โย, หีน (เลว, ต่ำ, ทราม, แย่) ค. (กิริยากิตก์ใช้เป็นคุณศัพท์, หรือวิเสสนะ)

หีน มาจาก หา+ต, หา-หานิยํ ในความเสื่อม  + ต ปัจจัย ลงในอดีตกาลใช้ในอรรถกัตตุรูป (กัตตุวาจก)

วิธีทำตัวรูป ให้แปลง ต เป็น อีณ ด้วยสูตร – ภิทาทิโต อินฺนอนฺนอีณา วา. = หา+อีณ (รู ๖๓๑), ให้แปลง ณ เป็น น ด้วยมหาสูตร – กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘) = หา+อีน,

แยก ลบ รวมสำเร็จรูปเป็น หีน, หีน+โย แปลง โย เป็น อา, รวมเป็น หีนา.

ทุพฺภาสา (พูดหยาบ, พูดชั่ว) ทุพฺภาส+โย

จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาต

ทุกฺกิริยา (มีกิริยาก้าวร้าว, ทำชั่ว) ทุกฺกิริย+โย 

..