๑๓๗. ศิลปินเดี่ยวดังยาก!

 

๑๓๗. ศิลปินเดี่ยวดังยาก!

คุณี สพฺพญฺญุตุลฺโยปิ, น โสภติ อนิสฺสโย;

อนคฺโฆปิ มณิเสฏฺโฐ, เหมํ นิสฺสาย โสภติฯ

“คนมีคุณ แม้เสมอด้วยพระสัพพัญญู,

ถ้าไม่มีผู้สนับสนุน ย่อมเจริญยาก,

ดุจแก้วมณีเม็ดงาม แม้มีค่าน้อย,

เพราะอาศัยทอง จึงจะงดงามล้ำค่า.“

(โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๓๗, ธัมมนีติ ๘๘, มหารหนีติ ๑๕๘)

..

ศัพท์น่ารู้ :

คุณี (ผู้มีคุณ, มีความดี) คุณ+อี (ปัจจัยในตัทธิต) > คุณี+สิ, วิ. คุโณ อสฺส อตฺถีติ คุณี 

(แปลว่า คุณ ของผู้ใด มีอยู่ เหตุนั้น ผู้นั้น ชื่อว่า คุณี (ผู้มีคุณ), หรือแปลเอาความว่า เพราะเขามีคุณ จึงชื่อว่า คุณี)

สพฺพญฺญุตุลฺโยปิ ตัดบทเป็น สพฺพญฺญุตุลฺโย+อปิ, สพฺพญฺญู (ผู้รู้ทุกสิ่ง, พระสัพพัญญู) +ตุลฺย (เสมอ, เท่าเทียม) > สพฺพญฺญุตุลฺย+สิ; อปิ (แม้) เป็นนิบาต

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ.

โสภติ (ย่อมงาม, ย่อมมีค่า) √สุภ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. ในเพราะ อ ปัจจัย วุทธิ อุ เป็น โอ ด้วยสูตรว่า อญฺเญสุ จ. (รู ๔๓๔) ,

อนิสฺสโย (ไม่มีที่อาศัย, ไม่มีคนส่งเสริม, ไม่มีใครสนับสนุน) 

อนคฺโฆปิ (แม้มีค่าน้อย, แม้ไม้มีราคา) อนคฺโฆ+อปิ, น (ไม่) +อคฺฆ (ค่า, ราคา)  > อนคฺฆ (ไม่มีค่า)+สิ

มณิเสฏฺโฐ (แก้วมณีอันประเสริฐ) มณิ+เสฏฺฐ > มณิเสฏฺฐ+สิ

เหมํ (ทอง) เหม+อํ (นป.)

นิสฺสาย (อาศัยแล้ว, เพราะอาศัย) นิ+√สิ+ตฺวา แปลง อิ เป็น อา, แปลง ตฺวา เป็น ย § สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โย. (รู ๖๔๑), ซ้อน สฺ รวมเป็น นิสฺสาย. 

คาถานี้ในธัมมนีติและมหารหนีติ มีการใช้ศัพท์ที่ต่างพอสมควร แต่ว่าโดยเนื้อหาเหมือนกัน จึงขอยกมาประกอบไว้เพื่อการศึกษา ดังนี้.

คุโณ สพฺพญฺญุตุลฺโยปิ, สีทตฺเยโก อนิสฺสโย;

อนคฺฆํ รตนํ มณิ, เหมํ นิสฺสาย โสภเตฯ

„คนมีคุณ แม้เทียบเท่าพระสัพพัญญู

ตัวคนเดียวไม่มีที่พึ่ง ย่อมจะตกต่ำ,

แก้วมณีอันไร้ราคา เพราะอาศัย

เรือนทองรองรับ จึงจะงามล้ำค่า.“

ราชกณฺโฑ นิฎฺฐิโตฯ

จบหมวดว่าพระราชา

..