๑๘๐. ทาส ๔

๑๕. ทาสกถา - แถลงทาส

๑๘๐. ทาส ๔

อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต*, ทาสพฺโยปคโต สยํ;

ทาสา กรมรานีโต-* จฺเจวํ เต จตุธา สิยุํ.

ทาสมี ๔ จำพวก คือ 

๑. ทาสเกิดภายใน 

๒. ทาสที่ช่วยมาด้วยทรัพย์ 

๓. คนที่ยอมเป็นทาสเอง และ

๔. ทาสที่เขานำมาโดยเป็นเชลย.

(ธัมมนีติ ทาสกถา ๑๘๐, กวิทัปปณนีติ ๒๙๒, มหารหนีติ ๑๐๖, อภิธาน. ๕๑๕)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อนฺโตชาโต (ผู้เกิดภายใน) อนโตชาต+สิ

ธนกฺกีโต* (ผู้ทีเขาซื้อมาด้วยทรัพย์) ธนกฺกีต+สิ, วิ. ธเนหิ กีโต ธนกฺกีโต, ปุริโส (บุรุษผู้ถูกซื้อด้วยทรัพย์ ชื่อว่า ธนกฺกีต) ต. ตัป. (เดิมเป็น ธนกฺกิโต แก้เป็น ธนกฺกีโต)

ทาสพฺโยปคโต (ผู้ที่เขาถึงความเป็นทาส) ทาสพฺย-อุปคต+สิ เป็นสมาส วิ. ทาสพฺยํ อุปคโต ทาสพฺโยปคโต, ปุริโส. (บุรุษผู้เข้าถึงความเป็นทาส ชือว่า ทาสพฺโยปคต) ทุ. ตัป.

สยํ (เอง, สมัครใจ) นิบาตใช้ในอรรถตติยาวิภัตติ

ทาสา (ทาส, คนรับใช้, ลูกจ้าง ท.) ทาส+โย

กรมรานีโตจฺเจวํ ตัดบทเป็น กรมรานีโต (ผู้ที่เขานำมาเป็นเชลย) + อิติ (คือ) + เอวํ (อย่างนี้แล), คำว่า กรมร แปลว่า ผู้ควรตายด้วยน้ำมือ (ของข้าศึก) ส่วน อานีโต (ถูกนำมาแล้ว) อา+√นี-นเย ในการนำไป+ต ปัจจัย กิริยากิตก์, อิติ และ เอวํ เป็นนิบาตบท. (เดิมเป็น กรมรานิโต-แก้เป็น กรมรานีโต)

เต (เหล่านั้น) ต+โย วิเสสนะของ ทาสา

จตุธา (สี่อย่าง, สี่พวก) จตุ+ธา ปัจจัย เป็นอัพยยตัทธิต ลง ธา ปัจจัยหลังสังขยา ในอรรถจำแนก (วิภาคตฺเถ) ด้วยสูตรว่า วิภาเค ธา จ. (รู ๔๒๐)

สิยุํ (พึงมี, พึงเป็น) √อส+อ+เอยฺยุํ ภูวาทิคณะ หูวาทินัย กัตตุวาจก

--

วันนี้เราขึ้นกัณฑ์ใหม่ ชื่อ ทาสกถา แปลว่า แถลงทาส ว่าด้วยลูกจ้าง, คนใช้

ศัพท์ว่า ทาส มีวิเคราะห์ว่า ทาสนฺติ เอตสฺสาติ ทาโส (ชื่อว่า ทาส เพราะเป็นที่ให้ของชน ท.) ทาสิ-ทาเน ในการให้+อ ปัจจัย หรือ วิ. ทาตพฺโพติ ทาโส (ชื่อว่า ทาส เพราะเป็นผู้อันเขาพึงให้) √ทา-ทาเน+ส ปัจจัย (อภิธาน-สูจิ)

คาถานี้มีปรากฏในอภิธานัปปทีปิกา คาถาที่ ๕๑๕ ไม่แน่ใจว่า อภิธาน. นำมาจากนีติ หรือ นีตินำมาจากอภิธาน. ขอให้ท่านผู้รู้และนักศึกษาช่วยกันค้นหาหลักฐานต่อไปเถิด

ในอภิธานัปปทีปิกา คาถา ๕๑๕ มีดังนี้

อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต, ทาสพฺโย’ปคโต สยํ;

ทาสา กรมรานีโต, จฺเจวํ เต จตุธา สิยุํ.

ทาสมี ๔ จำพวก คือ

๑. ทาสเกิดภายใน

๒. ทาสที่ช่วยมาด้วยทรัพย์

๓. ทาสที่ยอมเป็นทาสเอง และ

๔. ทาสที่เขานำมาเป็นเชลย.

ส่วนความโดยพิศดารปรากฏในพระวินัยปิฏก ภิกขุนีวิภังค์ เล่ม ๓ ข้อ ๓๒, และอรรถกถาพระวินัย สมันตปสาทิกา ทาสวัตถุกถา (แถลงเรื่องทาส) 

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ทาสเกิดในเรือน ๑ ทาสช่วยมาด้วยทรัพย์ ๑ ทาส

ผู้ยอมตัวเป็นทาสเอง ๑ คนเชลยศึก ๑ เหล่านี้ร่วม

เป็นทาส ๔ จำพวก.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ทานในเรือนเบี้ย ๑ ทาสสินไถ่ ๑

ทาสสมัครใจ ๑ ทานเชลย ๑ รวม ๔ พวก.

--