๑๘๑. ทาส ๕ จำพวก

๑๘๑. ทาส ๕ จำพวก

ทาสา ปญฺเจว โจรยฺย-, สขญาตตฺตสทิสา;

ตถา วิญฺญูหิ วิญฺเญยฺย, มิตฺตา ทารา จ พนฺธวา.

ทาสมี ๕ จำพวกแล คือ ดุจโจร ๑

ดุจนาย ๑ ดุจเพื่อน ๑ ดุจญาติ ๑

และดุจตน ๑ อันวิญญูชนพึงทราบ

มิตร ภรรยา และพวกพ้อง ก็เช่นกัน.

(ธรรมนีติ ทาสกถา ๑๘๑, กวิทัปปณนีติ ๒๙๔, มหารหนีติ ๑๐๗)

--

ศัพท์น่ารู้ :

ทาสา (ทาส, คนใช้, บริวาร ท.) ทาส+โย

ปญฺเจว ตัดบทเป็น ปญฺจ+เอว (ห้านั่นเทียว) ปญฺจ+โย, ส่วน เอว เป็นนิบาต แปลว่า นั่นเทียว, เท่านั้น, แล.

โจรยฺย-สขญาตตฺตสทิสา (เหมือนโจร เจ้า เพื่อน ญาติ และตน) แยกเป็น โจร+อยฺย+สข+ญาต+อตฺต+สทิส  > โจรยฺยสขญาตตฺตสทิส+โย ในมหารหนีติ เป็น โจรยฺยสขญาตฺยตฺตสทิสา, ในกวิทัปปณนีติ เป็น โจรยฺยสขา ญาตฺยตฺตสาทิสา.

ตถา (เหมือนกัน, อย่างนั้น) นิบาต

วิญฺญูหิ (อันวิญฺญู, ผู้รู้ ท.) วิญฺญู+หิ

วิญฺเญยฺย = วิญฺเญยฺยา (พึงรู้, ควรทราบ) วิ+√ญา-อวโพธเน+ณฺย กิจจปัจจัยในกิตก์ >  วิญฺเญยฺย+โย, แปลง ณฺย กับ อา ที่สุดสุดธาตุเป็น เอยฺย § วท-มท-คมุ-ยุช-ครหาการาาทีหิ ชฺช-มฺม-คฺค-ยฺเหยฺยาคาโร วา. (รู ๕๕๖)

มิตฺตา (มิตร, เพื่อน ท.) มิตฺต+โย

ทารา (ภริยา, เมีย ท.) ทาร+โย ในกวิทัปปณนีติเป็นสมาส คือ มิตฺตทารา (มิตรและทาระ ท.)

จ (ด้วย, และ) นิบาต

พนฺธวา (พวกพ้อง) พนฺธว+โย

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ทาสมี ๕​ จำพวก คือทาสเสมือนโจร ๑ ทาสเสมือน

เจ้า ๑ ทาสเสมือนเพื่อน ๑ ทาสเสมือนญาติ ๑ ทาส

เสมือนตน ๑ วิญญูชนพึงเข้าใจให้ชัด ฉันเดียวกับ

มิตร ภริยา แลพวกพ้อง มิให้ผิดแปลก.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ทาส ๕ จำพวก คือ ทาสเหมือนโจร ๑ 

ทาสเหมือนเจ้า ๑ ทาสเหมือนเพื่อน ๑ 

ทาสเหมือนญาติ ๑ ทาสเหมือนตัวเอง ๑

วิญญูชนควรเข้าใจให้ชัด ฉันท์เดียวกับมิตร

ภรรยา พวกพ้อง มิได้ผิดแผกแตกต่างกันเลย.

ทาสกกถา หมวดว่าด้วยทาส หรือคนใช้ ในคัมภีร์ธัมมนีติ ท่านแสดงไว้เพียง ๒ คาถาเท่านั้น วันนี้เป็นคาถาสุดท้าย เป็นคาถาที่แปลเอาแต่ใจความเท่านั้น ขอท่านนักศึกษานำไปพิจารณาปรับเปลี่ยนสำนวนได้ให้เหมาะสมเถิด.

ทาสกถา นิฏฺฐิตา

จบแถลงทาส

--