๒๐๐. เพชรดีมีในตม

๒๐๐. เพชรดีมีในตม

วิสมฺหามตมาเทยฺย, อสุทฺธมฺหาปิ กญฺจนํ;

นีจมฺหาปฺยุตฺตโม วิชฺชํ, รตนถึปิ ทุกฺกุลา.

พึงถือเอาน้ำอมฤตจากยาพิษ

พึงถือเอาทองคำจากสิ่งโสโครก

คนสูงศักดิ์พึงเรียนเอาวิชาจากคนต่ำศักดิ์

ชายดีพึงถือเอาแม้นางแก้วจากตระกูลยากจน.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๐๐, นีติมัญชรี ๑๘, จาณักยนีติ ๑๖, มหารหนีติ ๒๑๖)

--

ศัพท์น่ารู้ :

วิสมฺหามตมาเทยฺย ตัดบทเป็น วิสมฺหา (จากยาพิษ) +อมตํ (น้ำอมฤต, สิ่งเป็นอมตะ) +อาเทยฺย (พึงถือเอา, รับเอา, ควรได้, มาจาก อา+√ทา+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.) แปลรวมว่า พึงถือเอาน้ำอมฤต (ยารักษาโรค) จากยาพิษ., วิส+สฺมา = วิสมฺหา แปลง สฺมา เป็น มฺหา ได้บ้าง § สฺมา-หิ-สฺมึนํ มฺหา-ภิ-มฺหิ วา. (รู ๘๑)

อสุทฺธมฺหาปิ ตัดบทเป็น อสุทฺธมฺหา+อปิ (แม้จากของอันไม่บริสุทธิ์, สถานที่ที่สกปรก) น+สุทฺธ > อสุทฺธ+สฺมา = อสุทฺธมฺหา, แปลง สฺมา เป็น มฺหา ได้บ้าง.

กญฺจนํ (ซึงทองคำ) กญฺจน+อํ

นีจมฺหาปฺยุตฺตโม ตัดบทเป็น นีจมฺหาปิ (นีจมฺหา+อปิ แม้ต่ำ, แม้เลว) + อุตฺตโม (คนสูงกว่า, คนอุดม, คนมียศฐาบรรดาศัพท์สูง) 

วิชฺชํ (ซึ่งวิชา, ความรู้, ประสบการณ์) วิชฺชา+อํ อิต. 

รตนถึปิ ตัดบทเป็น รตนถี+อปิ (แม้ซึ่งหญิงผู้เป็นดุจรัตนะ, หญิงแก้ว), รตน (แก้ว, ของมีค่า) + ถี (หญิง, สตรี, ผู้หญิง) >  รตนถี.

ทุกฺกุลา (จากตระกูลต่ำ, สกุลชั่ว, ตระกูลเลว) ทุ+กุล > ทุกฺกุล+สฺมา แปลง สฺมา เป็น อา ได้บ้าง § สฺมา-สฺมึนํ วา. (รู ๙๐)

--

ลำดับนี้ขออนุญาตนำคาถาที่มีเนื้อความเหมือนกัน จากนีติอื่นมาแสงไว้ เพื่อประโยชน์แก่การเทียบเคียง และศึกษาการใช้ศัพท์ให้ยิ่งขึ้นไป ดังต่อไปนี้.

๑. ในคัมภีร์ จาณักยนีติ คาถา ๑๖ มีการใช้ศัพท์แตกต่างออกไปมากพอสมควรดังนี้

วิสโต อมตํ คายฺหํ, อเมชฺฌาอปิ กญฺจนํ;

นีจโต อุตฺตมา วิชฺชา, ถีรตฺนํ ทุกฺกุลาอปิ.

อาจถือเอาน้ำอมฤตจากยาพิษ

อาจถือเอาทองคำจากของแม้ไม่สะอาด

อาจเรียนเอาความอันอุดมรู้จากคนชั้นต่ำ

หญิงแก้วอาจหาได้แม้จากตระกูลเข็ญใจ.

๒. ในคัมภีร์ นีติมัญชรี คาถา ๑๘ มีการใช้ศัพท์ต่างกันอีก และบางข้อความ อย่างเช่นในบาทคาถาที่ ๓ มีความหมายต่างจากคัมภีร์อื่นเห็นได้ชัด. 

วิสาปิ อมตํ คณฺเห, คูถโต มณิมุตฺตมํ;

กณฺฎกปาทปา ปุปฺผํ, ถิรตํ ทุกฺกุลา วรํ.

ควรถือน้ำอมฤตจากยาพิษ

ควรถือเอาแก้วมณีอันประเสริฐจากคูถ

ควรเก็บเอาดอกไม้จากต้นไม้หนาม

ควรรับเอาหญิงผู้ประเสริฐจากตระกูลต่ำ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

จะเอาน้ำอมฤตจากยาพิษก็ได้ 

จะเอาทองจากของไม่บริสุทธิ์ก็ได้ 

แม้คนสูงก็เอาวิชาจากคนต่ำได้

จะเอาแก้วจากฝั่งแม้น้ำได้บ้างไหม.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

จะเอาน้ำอมฤตจากยาพิษก็ได้

จะเอาทองจากของโสโครกก็ได้

เป็นคนสูงศักดิ์จะวิทยาจากคนต่ำศักดิ์ก็ได้

ก็จะหารัตนะจากฝั่งน้ำจะได้หรือ ?

หมายเหตุ : ที่ท่านแปลคาถาบาทสุดท้ายอย่างนั้น เพราะต้นฉบับบาฬีของท่าน เป็น รตนํ กึ ปิ ทุกฺกุลา.

--