๑๙๙. ธรรมะจากใบหญ้า

๑๙๙. ธรรมะจากใบหญ้า

โย จ สีตญฺจ อุณฺหญฺจ, ติณา ภิยฺโย น มญฺญติ;

กรํ ปุริสกิจฺจานิ, โส สุขา น วิหายติ.

ก็ผู้ใด ไม่สำคัญความหนาว 

และความร้อน, ยิ่งไปกว่าหญ้า; 

ทํากิจทั้งหลายของบุรุษอยู่,

ผู้นั้น ย่อมไม่เสื่อม จากความสุขเลย.

(ธรรมนีติ กตกถา ๑๙๙,  กวิทัปปณนีติ ๑๑๖, มหารหนีติ ๖๖, นรทักขทีปนี ๑๗๒, ที. ปา. ๑๑/๑๘๕ สิงคาลกสุตต)

--

ศัพท์น่ารู้ :

โย (ใด) ย+สิ สัพพนาม

จ (ส่วน) นิบาตใช้ในอรรถปักขันตรโชดก

สีตญฺจ ตัดบทเป็น สีตํ+จ (ความเย็น, ความหนาว+ ด้วย) สีต+อํ

อุณฺหญฺจ ตัดบทเป็น อุณฺหํ+จ (ความร้อน+ด้วย) อุณฺห+อํ, จ สองศัพท์หลังเป็นนิบาตในอรรถรวมรวบ

ติณา (หญ้า) ติณ+สฺมา

ภิยฺโย (ยิ่ง) นิบาติ เป็นทุติยาวิเสสนะ

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

มญฺญติ (ย่อมสำคัญ, รู้) √มน+ย+ติ ทิวาทิ. กัตตุ. ลง ย ปัจจัยด้วยสูตรว่า ทิวาทิโต โย. (รู ๕๑๐), แปลง นย เป็น ญ ด้วยสูตรว่า ตถา กตฺตริ จ. (รู ๕๑๑) ซ้อน ญฺ ด้วยสูตรว่า ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๔๐) สำเร็จรูปเป็น มญฺญติ

กรํ (ทำอยู่) √กร+โอ+อนฺต > กโรนฺต+สิ

ปุริสกิจฺจานิ (กิจของบุรุษ, การงานของคน ท.) ปุริส+กิจฺจ > ปุริสกิจฺจ+โย วิ. ปุริสสฺส กิจฺจํ ปุริสกิจฺจํ (หน้าที่ของบุรุษ ชื่อว่า ปุริสกิจฺจํ) ฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

โส (นั้น) ต+สิ สัพพนาม

สุขา (ความสุข) สุข+สฺมา 

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

วิหายติ (ไม่ละ, ไม่เสื่อม) วิ+√หา+ย+ติ ทิวาทิ. กัตตุ.

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

ผู้ใดแล ไม่สำคัญความหนาวแลร้อนยิ่งขึ้นไป

กว่าหญ้า ทำกิจของลูกผู้ชายอยู่ ผู้นั้นจะไม่เสื่อม

คลายจากความสุข.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

ผู้ใดแล ไม่สำคัญหนาวร้อนยิ่งไปกว่าหญ้า

ทำกิจของลูกผู้ชายอยู่

ผู้นั้นจะไม่เสื่อมคลายจากความสุข.

--