๒๓๐. อ้างนักมักจน

๒๓๐. อ้างนักมักจน

อติสีตํ อติอุณฺหํ, อติสายมิทํ อหุ;

อิติ วิสฺสฎฺฐกมฺมนฺเต, ขณา อจฺจนฺติ มาณเว.

ประโยชน์ทั้งหลาย ย่อมล่วงเลยคนหนุ่มสาว

ผู้ละทิ้งการงาน ด้วยอ้างเลศว่า..

อากาศหนาวเกินไป อากาศร้อนเกินไป

เวลานี้เย็นค่ำเสียแล้ว ดังนี้เป็นต้น.

(ธรรมนีติ อกตกถา ๒๓๐, มหารหนีติ ๖๕, กวิทปฺปณนีติ ๑๑๕, นีติมัญชรี ๕, ที. ปา. ๑๑/๑๘๕ สิงคาลสูตร)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อติสีตํ (หนาวนัก, หนาวเกินไป) อติ+สีต > อติสีต+สิ

อติอุณฺหํ (ร้อนนัก, ร้อนเกินไป) อติ+อุณฺห > อติอุณฺห+สิ

อติสายมิทํ ตัดบทเป็น อติสายํ+อิทํ (เย็นมากแล้ว+เวลานี้)

อหุ (เป็นแล้ว) อ+√หู+อี ภูวาทิ. กัตตุ. ลบ อี วิภัตติ ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘) แล้วรัสสะ อู เป็น อุ สำเร็จเป็น อหุ

อิติ (ว่า, ด้วยการอ้างเลศอย่างนี้ว่า) เป็นนิบาบท

วิสฺสฎฺฐกมฺมนฺเต (ผู้มีการงานสละทิ้งแล้ว, ผู้ละเลยหน้าที่) วิสฺสฏฺฐ+กมฺมนฺต > วิสฺสฏฺฐกมฺมนฺต+โย

ขณา (ขณะ ท.) ขณ+โย พระบาฬีเป็น อตฺถา (ประโยชน์ ท.)

อจฺเจนฺติ (ย่อมล่วงเลย, ล่วงผ่าน) อติ+√อิ+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ.

มาณเว (มาณพ, คนหนุ่มสาว, สัตว์ ท.) มาณว+โย

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

มานพ ผู้ทอดทิ้งการงานโดยอ้างเลศว่าหนาวนัก

ร้อนนัก สายมากเสียแล้วเช่นนี้ คราวโชคย่อม

ล่วงไปเสีย ฯ

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

มาณพย่อมทิ้งการงานโดยอ้างเลศว่า

ยังหนาวอยู่ ร้อนนัก สายมากแล้ว เช่นนี้

โอกาสดี ย่อมผ่านเขาไป.

--