ธัมมปทปาฬิ-แปล ๑. ยมกวรรค

ธมฺมปทคาถา


นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ


๑. ยมกวคฺโค

คาถาธรรมบท ยมกวรรคที่ ๑

๑.จกฺขุปาลตฺเถรวตฺถุ.(๑)

๑.

มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา, มโนเสฏฺฐา มโนมยา;


มนสา เจ ปทุฏฺเฐน, ภาสติ วา กโรติ วา;


ตโต นํ ทุกฺขมนฺเวติ, จกฺกํว วหโต ปทํฯ

ธรรมทั้งหลายมีใจเป็นหัวหน้า มีใจประเสริฐที่สุด

สำเร็จแล้วแต่ใจ ถ้าบุคคลมีใจอันโทษประทุษร้ายแล้ว

กล่าวอยู่ก็ตาม ทำอยู่ก็ตาม ทุกข์ย่อมไปตามบุคคลนั้น

เพราะทุจริต ๓ อย่างนั้น เหมือนล้อหมุนไปตามรอยเท้าโค

ตัวลากเกวียนไปอยู่ ฉะนั้น. (๑:๑)

๒.มฏฺฐกุณฺฑลิวตฺถุ.(๒)

๒.

มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา, มโนเสฏฺฐา มโนมยา;


มนสา เจ ปสนฺเนน, ภาสติ วา กโรติ วา;


ตโต นํ สุขมนฺเวติ, ฉายาว อนุปายินีฯ

ธรรมทั้งหลายมีใจเป็นหัวหน้า มีใจประเสริฐที่สุด

สำเร็จแล้วแต่ใจ ถ้าบุคคลมีใจผ่องใส กล่าวอยู่ก็ตาม

ทำอยู่ก็ตาม สุขย่อมไปตามบุคคลนั้นเพราะสุจริต ๓ อย่าง

เหมือนเงามีปรกติไปตาม ฉะนั้น. (๑:๒)

๓.ติสฺสตฺเถรวตฺถุ.(๓)

๓.

อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;


เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสํ น สมฺมติฯ

ก็ชนเหล่าใด เข้าไปผูกเวรไว้ว่า คนโน้นด่าเรา

คนโน้นได้ตีเรา คนโน้นได้ชนะเรา คนโน้นได้ลัก

สิ่งของๆ เรา ดังนี้ เวรของชนเหล่านั้น ย่อมไม่ระงับ. (๑:๓)

๔.

อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;


เย จ ตํ นูปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสูปสมฺมติฯ

ส่วนชนเหล่าใดไม่เข้าไปผูกเวรไว้ว่า คนโน้น ด่าเรา

คนโน้นได้ตีเรา คนโน้นได้ชนะเรา คนโน้นได้ลัก

สิ่งของๆ เรา ดังนี้ เวรของชนเหล่านั้นย่อมระงับ. (๑:๔)

๔.กาลียกฺขินิยาอุปฺปตฺติวตฺถุ.(๔)

๕.

น หิ เวเรน เวรานิ, สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ;


อเวเรน จ สมฺมนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโนฯ

ในกาลไหนๆ เวรในโลกนี้ย่อมไม่ระงับเพราะเวรเลย

แต่ย่อมระงับเพราะความไม่จองเวร ธรรมนี้เป็นของเก่า. (๑:๕)

๕.โกสมฺพิกวตฺถุ.(๕)

๖.

ปเร จ น วิชานนฺติ, มยเมตฺถ ยมามฺหเส;


เย จ ตตฺถ วิชานนฺติ, ตโต สมฺมนฺติ เมธคาฯ

ก็ชนเหล่าอื่นไม่รู้สึกว่า พวกเราย่อมยุบยับในท่ามกลางสงฆ์นี้

ส่วนชนเหล่าใดในท่ามกลางสงฆ์นั้น ย่อมรู้สึก ความหมายมั่น

ย่อมระงับจากชนเหล่านั้น. (๑:๖)

๖.จุลฺลกาลมหากาลวตฺถุ.(๖)

๗.

สุภานุปสฺสึ วิหรนฺตํ, อินฺทฺริเยสุ อสํวุตํ;


โภชนมฺหิ จามตฺตญฺญุํ, กุสีตํ หีนวีริยํ;


ตํ เว ปสหติ มาโร, วาโต รุกฺขํว ทุพฺพลํฯ

มารย่อมรังควาญบุคคลผู้มีปรกติเห็นอารมณ์ว่างาม

ผู้ไม่สำรวมแล้วในอินทรีย์ทั้งหลาย ไม่รู้ประมาณในโภชนะ

เกียจคร้าน มีความเพียรเลว เหมือนลมระรานต้นไม้ที่ทุรพล ฉะนั้น. (๑:๗)

๘.

อสุภานุปสฺสึ วิหรนฺตํ, อินฺทฺริเยสุ สุสํวุตํ;


โภชนมฺหิ จ มตฺตญฺญุํ, สทฺธํ อารทฺธวีริยํ;


ตํ เว นปฺปสหติ มาโร, วาโต เสลํว ปพฺพตํฯ

มารย่อมรังควาญไม่ได้ซึ่งบุคคลผู้มีปรกติเห็นอารมณ์ว่าไม่งามอยู่

สำรวมดีแล้วในอินทรีย์ทั้งหลาย รู้ประมาณในโภชนะ มีศรัทธา

ปรารภความเพียร เหมือนลมระรานภูเขาหินไม่ได้ ฉะนั้น. (๑:๘)

๗.เทวทตฺตวตฺถุ.(๗)

๙.

อนิกฺกสาโว กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริทเหสฺสติ
อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติฯ

ผู้ใดยังไม่หมดกิเลสดุจน้ำฝาดปราศจากทมะและสัจจะ

จักนุ่งห่มผ้ากาสายะผู้นั้นไม่ควรเพื่อจะนุ่งห่มผ้ากาสายะ. (๑:๙)

๑๐.

โย จ วนฺตกสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;


อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหติฯ

ส่วนผู้ใดมีกิเลสดุจน้ำฝาดอันคายแล้ว

ตั้งมั่นแล้วในศีลประกอบด้วยทมะและสัจจะ

ผู้นั้นแลย่อมควรเพื่อจะนุ่งห่มผ้ากาสาวะ. (๑:๑๐)

๘.สญฺชยวตฺถุ.(๘)

๑๑.

อสาเร สารมติโน, สาเร จาสารทสฺสิโน;


เต สารํ นาธิคจฺฉนฺติ, มิจฺฉาสงฺกปฺปโคจราฯ

ชนเหล่าใดมีความรู้ในธรรมอันหาสาระมิได้ว่าเป็นสาระ

และมีปกติเห็นในธรรมอันเป็นสาระ ว่าไม่เป็นสาระ ชนเหล่านั้น

มีความดำริผิดเป็นโคจร ย่อมไม่บรรลุธรรมอันเป็นสาระ. (๑:๑๑)

๑๒.

สารญฺจ สารโต ญตฺวา, อสารญฺจ อสารโต;


เต สารํ อธิคจฺฉนฺติ, สมฺมาสงฺกปฺปโคจราฯ

ชนเหล่าใดรู้ธรรมอันเป็นสาระ โดยความเป็นสาระ และรู้ธรรม

อันหาสาระมิได้ โดยความเป็นธรรมอันหาสาระมิได้ ชนเหล่านั้น

มีความดำริชอบเป็นโคจร ย่อมบรรลุธรรมอันเป็นสาระ. (๑:๑๒)

๙.นนฺทตฺเถรวตฺถุ.(๙)

๑๓.

ยถา อคารํ ทุจฺฉนฺนํ, วุฏฺฐี สมติวิชฺฌติ;


เอวํ อภาวิตํ จิตฺตํ, ราโค สมติวิชฺฌติฯ

ฝนย่อมรั่วรดเรือนที่บุคคลมุงไม่ดี ฉันใด

ราคะย่อมรั่วรดจิตที่บุคคลไม่อบรมแล้ว ฉันนั้น. (๑:๑๓)

๑๔.

ยถา อคารํ สุจฺฉนฺนํ, วุฏฺฐี น สมติวิชฺฌติ;


เอวํ สุภาวิตํ จิตฺตํ, ราโค น สมติวิชฺฌติฯ

ฝนย่อมไม่รั่วรดเรือนที่บุคคลมุงดี ฉันใด

ราคะย่อมไม่รั่วรดจิตที่บุคคลอบรมดีแล้ว ฉันนั้น. (๑:๑๔)

๑๐.จุนฺทสูกริกวตฺถุ.(๑๐)

๑๕.

อิธ โสจติ เปจฺจ โสจติ, ปาปการี อุภยตฺถ โสจติ;


โส โสจติ โส วิหญฺญติ, ทิสฺวา กมฺมกิลิฏฺฐมตฺตโนฯ

บุคคลผู้ทำบาปย่อมเศร้าโศกในโลกนี้ย่อมเศร้าโศกใน

โลกหน้า ย่อมเศร้าโศกในโลกทั้งสอง บุคคลผู้ทำบาปนั้น

ย่อมเศร้าโศก บุคคลผู้ทำบาปนั้นเห็นกรรมที่เศร้าหมอง

ของตนแล้ว ย่อมเดือดร้อน. (๑:๑๕)

๑๑.ธมฺมิกอุปาสกวตฺถุ.(๑๑)

๑๖.

อิธ โมทติ เปจฺจ โมทติ, กตปุญฺโญ อุภยตฺถ โมทติ;


โส โมทติ โส ปโมทติ, ทิสฺวา กมฺมวิสุทฺธิมตฺตโนฯ

ผู้ทำบุญไว้แล้วย่อมบันเทิงในโลกนี้ ย่อมบันเทิงในโลกหน้า

ย่อมบันเทิงในโลกทั้งสอง ผู้ทำบุญไว้แล้วนั้นย่อมบันเทิง

ผู้ทำบุญไว้แล้วนั้นเห็นความบริสุทธิ์แห่งกรรมของตนแล้ว

ย่อมบันเทิงอย่างยิ่ง. (๑:๑๖

๑๒.เทวทตฺตวตฺถุ.(๑๒)

๑๗.

อิธ ตปฺปติ เปจฺจ ตปฺปติ, ปาปการี อุภยตฺถ ตปฺปติ;


ปาปํ เม กตนฺติ ตปฺปติ, ภิยฺโย ตปฺปติ ทุคฺคตึ คโตฯ

บุคคลผู้ทำบาปย่อมเดือดร้อนในโลกนี้

ย่อมเดือดร้อนในโลกหน้า ย่อมเดือดร้อน

ในโลกทั้งสอง บุคคลผู้ทำบาปนั้นย่อมเดือด

ร้อนว่าบาปเราทำแล้ว บุคคลผู้ทำบาปนั้น

ไปสู่ทุคติแล้ว ย่อมเดือดร้อนโดยยิ่ง. (๑:๑๗)

๑๓.สุมนาเทวีวตฺถุ.(๑๓)

๑๘.

อิธ นนฺทติ เปจฺจ นนฺทติ, กตปุญฺโญ อุภยตฺถ นนฺทติ;


ปุญฺญํ เม กตนฺติ นนฺทติ, ภิยฺโย นนฺทติ สุคตึ คโตฯ

ผู้ทำบุญไว้แล้วย่อมเพลิดเพลินในโลกนี้

ย่อมเพลิดเพลินในโลกหน้า ย่อมเพลิดเพลิน

ในโลกทั้งสอง ผู้ทำบุญไว้แล้วย่อมเพลิดเพลินว่า

บุญอันเราทำไว้แล้ว ผู้ทำบุญไว้แล้วนั้นไปสู่สุคติ

ย่อมเพลิดเพลินโดยยิ่ง. (๑:๑๘)

๑๔.เทฺวสหายกภิกฺขุวตฺถุ.(๑๔)

๑๙.

พหุมฺปิ เจ สหิตภาสมาโน; น ตกฺกโร โหติ นโร ปมตฺโต;


โคโปว คาโว คณยํ ปเรสํ; น ภาควา สามญฺญสฺส โหติฯ

หากว่านรชนกล่าวคำอันมีประโยชน์แม้มาก

แต่เป็นผู้ไม่ทำกรรมอันการกบุคคลพึงกระทำ

เป็นผู้ประมาทแล้วไซร้ นรชนนั้นย่อมไม่เป็น

ผู้มีส่วนแห่งคุณเครื่องความเป็นสมณะ ประดุจ

นายโคบาลนับโคของชนเหล่าอื่น ย่อมไม่มี

ส่วนแห่งปัญจโครส ฉะนั้น. (๑:๑๙)

๒๐.

อปฺปมฺปิ เจ สหิตํ ภาสมาโน,

ธมฺมสฺส โหติ อนุธมฺมจารี;


ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ,

สมฺมปฺปชาโน สุวิมุตฺตจิตฺโต;


อนุปาทิยาโน อิธ วา หุรํ วา,

ส ภาควา สามญฺญสฺส โหติฯ

ยมกวคฺโค ปฐโมฯ

หากว่านรชนกล่าวคำอันมีประโยชน์แม้น้อย

ย่อมประพฤติธรรมสมควรแก่ธรรม ละราคะ โทสะ

และโมหะแล้ว รู้ทั่วโดยชอบ มีจิตหลุดพ้นด้วยดีแล้ว

ไม่ถือมั่นในโลกนี้หรือในโลกหน้า นรชนนั้นย่อมเป็น

ผู้มีส่วนแห่งคุณเครื่องความเป็นสมณะ. (๑:๒๐)

จบยมกวรรคที่๑