๒๖. คนรู้จริงแม้เทวตาก็ยังชม

๒๖. คนรู้จริงแม้เทวตาก็ยังชม

กึ กุเลน วิสาเลน, คุณหีโน ตุ โย นโร;

อกุลิโนปิ สตฺถญฺโญ, เทวตาหิปิ ปุชฺชเต ฯ

“ประโยชน์อะไรด้วยตระกูลใหญ่,

เพราะว่า คนที่ขาดคุณสมบัติ;

แต่เป็นผู้รู้แจ้งในศาสตร์ แม้ไม่มีวงศ์สกุล,

เหล่าเทวดาและมนุษย์ย่อมบูชาสรรเสริญ.“

(กวิทัปปณนีติ, หมวดบัณฑิต, ๒๖, จาณักยนีติ ๖)

..

ศัพท์น่ารู้ :

กึ (อะไร?)  กึ+สิ

กุเลน (ด้วยตระกูล, สกุล) กุล+นา

วิสาเลน (ที่ไพศาล, ใหญ่, สูง) วิสาล+นา

คุณหีโน (ผู้ต่ำด้วยคุณ, มีคุณเลว, ขาดคุณสมบัติ) คุณ+หีน > คุณหีน+สิ

ตุ (ส่วน, แท้จริง, เพราะว่า) เป็นนิบาตแสดงความพิเศษ (วิเสสนตฺเถ)

โย (ใด) ย+สิ สัพพนาม

นโร (ชน, นรชน) นร+สิ

อกุลิโนปิ อกุลิโน+อปิ (แม้ไม่มีตระกูล, ไม่ได้เกิดในสกุล) น+กุลิน > อกุลิน+สิ 

สตฺถญฺโญ (ผู้รู้แจ้งในศาสตร์, ผู้มีความรู้, คนมีการศึกษาดี) สตฺถ (ตำรา, หนังสือ,​ ศาสตร์) +อญฺญา (ความรู้แจ้ง) > สตฺถญฺญู+สิ อีกศัพท์หนึ่งที่ง่ายและคล้ายกัน คือ สตฺถญฺญู (ผู้รู้ศาสตร์,​ ผู้รู้ตำรา).

เทวตาหิปิ ตัดบทเป็น เทวตาหิ+อปิ (แม้เทวดา ท.) เทวตา+หิ 

ปุชฺชเต (อัน..ย่อมบูชา, ย่อมถูกบูชา) √ปูช-ปูชายํ+ย+เต จุราทิ. กัมมวาจก ลง ย ปัจจัยในภาว-กัมมวาจกด้วยสูตรว่า ภาวกมฺเมสุ โย. (รู ๔๔๕), แปลง ชฺย เป็น ช ด้วยสูตรว่า ตสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ สธาตฺวนฺตสฺส. (รู ๔๔๗) = ปู+ช+เต,  ซ้อน (เทฺวภาวะ) ชฺ ด้วยสูตรว่า ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๔๐) = ปู+ชฺช+เต, รัสสะสระต้นธาตุ ด้วยสูตรว่า รสฺสํ. (รู ๓๘) = ปุ+ชฺช+เต รวมเป็น ปุชฺชเต

..