๑๑. คำติที่ดีกว่าคำชม

๑๑. คำติที่ดีกว่าคำชม

ทุมฺเมเธหิ ปสํสา จ, วิญฺญูหิ ครหา จ ยา;

ครหาว เสยฺโย วิญฺญูหิ, ยญฺเจ พาลปฺปสํสนาฯ

„การสรรเสริฐจากคนพาลกับ

การติเตียนจากนักปราชญ์ 

การติเตียนจากนักปราชญ์ประเสริฐกว่า 

การสรรเสริญจากคนพาลระประเสริฐอะไร.“

(กวิทัปปณนีติ, หมวดบัณฑิต, ๑๑, ขุ. เถร. ๒๖/๓๘๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ทุมฺเมเธหิ (จากคนไม่มีปัญญา, จากคนพาล ท.) ทุมฺเมธ+หิ 

ปสํสา จ, (การสรรเสริญ ด้วย) ปสํสา+สิ

วิญฺญูหิ  (จากวิญญูชน, จากนักปราชญ์ ท.) 

ครหา จ ยา; (การครหา,​ การติเตียน อันใด ด้วย) ครหา+สิ

ครหาว ตัดบทเป็น ครหา+เอว (การติเตียน+นั้นเทียว) 

เสยฺโย (ประเสริฐกว่า) มาจาก ปสตฺถ+อิย ปัจจัยในวิเสสตัทธิต แปลง ปสตฺถ เป็น ส ด้วยสูตรว่า ปสตฺถสฺส โส จ. (รู ๓๙๒) = ส+อิย, ลบสระหน้าปกติสระหลัง, พฤทธิ์ อิ เป็น เอ, ซ้อน ยฺ.

วิญฺญูหิ (จากวิญญูชน ท.) วิญฺญู+หิ

ยญฺเจ ตัดบทเป็น ยํ+เจ, ในพระบาฬีฉัฏฐสังคายนานิยมเขียนกัน เป็น ยํ เจ, แต่ในอรรถกถานิยมเขียนเป็น ยญฺเจ.  คำว่า ยญฺเจ ในอรรถกถาให้ความหมายเท่ากับ น เสยฺโย แปลว่า ไม่ประเสริฐ. สำนวนไทยนิยมแปลว่า จะประเสริฐอะไร, มันจะดีที่ตรงไหน เป็นต้น.

พาลปฺปสํสนา (การสรรเสริญของคนพาล) พาล+ปสํสนา > พาลปฺปสํสนา+สิ, หรืออาจเป็น พาลปฺปสํสน+สฺมา (กว่าการสรรเสริญของคนพาล).

..

ลำดับนี้ จะได้นำพระบาฬีเถรคาถา จุททสกนิบาต อันเป็นคำกล่าวของพระโคทัตตเถระ พร้อมคำแปลที่ไพเราะลึกซึ้งมาเสนอไว้ เพื่อความเจริญแห่งศรัทธาและปัญญาของท่านสาธุชนทั้งหลาย ดังนี้.

(๑) ยถาปิ ภทฺโท อาชญฺโญ   ธุเร ยุตฺโต ธุรสฺสโห

          มถิโต อติภาเรน          สํยุตฺตํ ๑- นาติวตฺตติ

           เอวํ ปญฺญาย เย ติตฺตา     สมุทฺโท วารินา ยถา

           น ปเร อติมญฺญนฺติ         อริยธมฺโมว ปาณินํ ฯ

(๑) โคอาชาไนยที่ดี อันเขาเทียมแล้วที่แอกเกวียน 

ย่อมอาจนำแอกเกวียนไปได้ ไม่ย่อท้อต่อภาระอันหนัก 

ไม่ทอดทิ้งเกวียนอันเขาเทียมแล้วแม้ฉันใด 

บุคคลเหล่าใดบริบูรณ์ด้วยปัญญา 

เหมือนมหาสมุทรอันเต็มด้วยน้ำ 

บุคคลเหล่านั้นย่อมไม่ดูหมิ่นผู้อื่น ฉันนั้น 

ย่อมเป็นดังอริยธรรมของสัตว์ทั้งหลาย. 

       (๒)    กาเล กาลวสมฺปตฺตา       ภวาภววสํ คตา

           นรา ทุกฺขํ นิคจฺฉนฺติ        เต จ ๒- โสจนฺติ มาณวา ฯ

(๒) นรชนผู้ตกอยู่ในอำนาจของเวลา ตกอยู่ในอำนาจของ

ภพน้อยภพใหญ่ ย่อมเข้าถึงความทุกข์และต้องเศร้าโศก.

        (๓)   อุนฺนตา สุขธมฺเมน         ทุกฺขธมฺเมน โวนตา

           ทฺวเยน พาลา หญฺญนฺติ      ยถาภูตํ อทสฺสิโน ฯ

(๓) คนพาลไม่พิจารณาเห็นตามความเป็นจริง 

ย่อมเดือดร้อนด้วยเหตุ ๒ อย่าง คือ

มีใจฟูขึ้นเพราะเหตุแห่งสุข ๑ 

มีใจฟุบลงเพราะเหตุแห่งทุกข์ ๑.

       (๔)    เย จ ทุกฺเข สุขมฺหิ จ      มชฺเฌ สิพฺพนิมจฺจคู ๓-

           ฐิตา เต อินฺทขีโลว        น เต อุนฺนตโอนตา ฯ

(๔) ชนเหล่าใดก้าวล่วงตัณหาเครื่องร้อยรัดในทุกขเวทนา 

ในสุขเวทนา และในอทุกขมสุขเวทนา 

ชนเหล่านั้นเป็นผู้ตั้งมั่นไม่หวั่นไหวเหมือนเสาเขื่อน

เป็นผู้ไม่ฟูขึ้นและไม่ฟุบลง.

      (๕)     น เหว ลาเภ นาลาเภ     น ยเส น จ กิตฺติยา

           น นินฺทาย ปสํสาย         น เต ทุกฺเข สุขมฺหิ จ

           สพฺพตฺถ เต น ลิปฺปนฺติ      อุทพินฺทุว โปกฺขเร

           สพฺพตฺถ สุขิตา ธีรา ๔-     สพฺพตฺถ อปราชิตา ฯ

(๕) ชนเหล่านั้นย่อมไม่ติดอยู่ในลาภ

ความเสื่อมลาภ ยศ ความเสื่อมยศ นินทา สรรเสริญ สุข และ

ทุกข์ทั้งหมด ดังหยาดน้ำไม่ติดอยู่บนใบบัว ฉะนั้น 

นักปราชญ์ทั้งหลายมีความสุขและได้ชัยชนะในที่ทุกแห่งไป.

          

 (๖) ธมฺเมน จ อลาโภ โย      โย จ ลาโภ อธมฺมิโก

       อลาโภ ธมฺมิโก เสยฺโย     ยญฺเจ ลาโภ อธมฺมิโก ฯ

(๖) 

การไม่ได้ลาภโดยชอบธรรมกับการได้ลาภ

โดยไม่ชอบธรรมทั้งสองอย่างนี้ 

การไม่ได้ลาภอันชอบธรรมประเสริฐกว่า 

การได้ลาภอันไม่ชอบธรรมจะประเสริฐอะไร

      

(๗)     ยโส จ อปฺปพุทฺธีนํ         วิญฺญูนํ อยโส จ โย

           อยโส จ ๕- เสยฺโย วิญฺญูนํ  น ยโส อปฺปพุทฺธินํ ฯ

(๗) 

คนไม่มีความรู้ มียศ กับคนมีความรู้แต่ไม่มียศ 

คนมีความรู้ไม่มียศประเสริฐกว่า 

คนไม่มีความรู้มียศจะประเสริฐอะไร 

(๘)      ทุมฺเมเธหิ ปสํสา จ        วิญฺญูหิ ครหา จ ยา

           ครหาว เสยฺโย วิญฺญูหิ      ยญฺเจ พาลปฺปสํสนา ฯ

(๘) การสรรเสริฐจากคนพาลกับการติเตียนจากนักปราชญ์ 

การติเตียนจากนักปราชญ์ประเสริฐกว่า 

การสรรเสริญจากคนพาลระประเสริฐอะไร

(๙)      สุขญฺจ กามมยิกํ           ทุกฺขญฺจ ปวิเวกิยํ

           ปวิเวกิยํ ทุกฺขํ เสยฺโย      ยญฺเจ กามมยํ สุขํ ฯ

(๙) ความสุขอันเกิดจากกามคุณกับความทุกข์อันเกิดจากวิเวก 

ความทุกข์อันเกิดจากวิเวกประเสริฐกว่า

ความสุขอันเกิดจากกามคุณจะประเสริฐอะไร 

(๑๐)    ชีวิตญฺจ อธมฺเมน          ธมฺเมน มรณญฺจ ยํ

           มรณํ ธมฺมิกํ เสยฺโย        ยญฺเจ ชีเว อธมฺมิกํ ฯ

(๑๐) ความเป็นอยู่โดยไม่ชอบธรรมกับความตายโดยธรรม 

ความตายโดยธรรมประเสริฐกว่า 

ความเป็นอยู่โดยไม่ชอบธรรมจะประเสริฐอะไร

(๑๑)     กามโกธปฺปหีนา ๑- เย     สนฺตจิตฺตา ภวาภเว

           จรนฺติ โลเก อสิตา        นตฺถิ เตสํ ปิยาปิยํ ฯ

(๑๑) ชนเหล่าใดละกามและความโกรธได้แล้ว 

มีจิตสงบระงับเที่ยวไปในภพน้อยภพใหญ่ ไม่ติดอยู่ในโลก 

ชนเหล่านั้นไม่มีความรักความชัง.

(๑๒)   ภาวยิตฺวาน โพชฺฌงฺเค      อินฺทฺริยานิ พลานิ จ

           ปปฺปุยฺย ๒- ปรมํ สนฺตึ      ปรินิพฺพนฺติ อนาสวาติ ฯ

                      โคทตฺโต เถโร ฯ

(๑๒) บุคคลเจริญโพชฌงค์ ๗ อินทรีย์ ๕

และพละ ๕ แล้วบรรลุถึงความสงบอันยอดเยี่ยม

หาอาสวะมิได้ ย่อมปรินิพพาน.

..