๕๒. สังคมจะดีเพราะมีบัณฑิต

๕๒. สังคมจะดีเพราะมีบัณฑิต

ปณฺฑิเต สุชเน สนฺเต, สพฺเพปิ สุชนา ชนา;

ชาเตกสฺมึ สารคนฺเธ, สพฺเพ คนฺธมยา ทุมาฯ

“เมื่อบัณฑิตคนดีมีศีลธรรมมีอยู่,

คนแม้ทั้งหมดก็พลอยเป็นคนดีด้วย;

เมื่อไม้แก่นมีกลิ่นหอมต้นเดียวในป่ามีอยู่,

ต้นไม้ทั้งป่าก็พลอยมีกลิ่นหอมไปด้วย.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๕๒ มหารหนีติ ๒๓)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ปณฺฑิเต (บัณฑิต) ปณฺฑิต+สฺมึ ในมหารหนีติ เป็น ปาโมกฺเข (ผู้นำ, หัวหน้า)

สุชเน (คนดี) สุชน+สฺมี 

สนฺเต (มีอยู่, สัตบุรุษ)  สนฺต+สฺมึ 

สพฺเพปิ ตัดบทว่า สพฺเพ+อปิ (แม้ทั้งหมด) สัพพนาม.

สพฺเพ มาจาก สพฺพ+โย หลังสัพพนามอการันต์ให้แปลง โย เป็น เอ ด้วยสูตรว่า สพฺพนามการเต ปฐโม. (รู ๒๐๐)

สุชนา (คนดี) สุชน+โย หลังอการันต์ในปุงลิงค์ให้แปลง โย เป็น อา ด้วยสูตรว่า สพฺพโยนีนมาเอ. (รู ๖๙)

ชนา (ชน, คน, มนุษย์ ท.) ชน+โย

ชาเตกสฺมึ ตัดบทว่า ชาเต (เกิดแล้ว) ชาต+สฺมึ +เอกสฺมึ (อันหนึ่ง) เอก+สฺมึ

สารคนฺเธ (ที่มีแก่นและกลิ่น, ไม้แก่นจันทน์) สารคนฺธ+สฺมึ, 

คนฺธมยา (สำเร็จเป็นกลิ่นหอม, กลายเป็น-) คนฺธ+มย ปัจจัยในตัทธิต > คนฺธมย+โย 

ทุมา (ต้นไม้ ท.) ทุม+โย

..