๕๕. ทรัพย์ของคนดีย่อมมีประโยชน์

๕๕. ทรัพย์ของคนดีย่อมมีประโยชน์

อมฺพุํ ปิวนฺติ โน นชฺโช, รุกฺโข ขาทติ โน ผลํ;

เมโฆ กฺวจิปิ โน สสฺสํ, ปรตฺถาย สตํ ธนํ ฯ

“แม่น้ำย่อมไม่ดื่มกินนำ้,

ต้นไม้ย่อมไม่เคี้ยวกินผลไม้;

เมฆฝนย่อมไม่เคี้ยวกินข้าวกล้า,

ทรัพย์ของสัตบุรุษย่อมมีไว้เพื่อผู้อื่น.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๕๕ โลกนีติ ๖๔ มหารหนีติ ๓๑, ธัมมนีติ ๑๔๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อมฺพุํ (น้ำ) อมฺพุ+อํ ศัพท์ที่หมายถึง „น้ำ“ มี ๑๕ ศัพท์ คือ อาป, ปย, ชล วาริ, ปานีย, สลิล, ทก, อณฺณ, นีร, วน, วาล, โตย, อมฺพุ, อุทก, และ ก. (อภิธาน. ๖๖๑)

ปิวนฺติ (ดื่ม) √ปา+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง ปา เป็น ปิว ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ปา ปิโพ. (รู ๔๙๔), แปลง พ เป็น ว ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ . (รู ๔๘๘)

โน (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาตบอกปฏิเสธ 

นชฺโช (แม่นำ้, นที ท.) นที+โย, แปลง โย เป็น โอ ด้วย ตุ ศัพท์ในสูตรว่า ตโต โยนโม ตุ. (รู ๑๖๐) = นที+โอ, แปลง อี เป็น ย ด้วยสูตรว่า ปสญฺญสฺส จ. (รู ๑๘๕) = นทฺย+โอ, แปลง ทฺย เป็น ช ด้วยสูตรว่า ยวตํ ตลนทการานํ พฺยญฺชนานิ จลญชการตฺตํ. (รู ๔๑) = น ช+โอ, ซ้อน ชฺ ด้วยสูตรว่า ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๔๐) = นชฺช+โอ, ประกอบสำเร็จรูปเป็น นชฺโช (แม่น้ำทั้งหลาย)

รุกฺขา (ต้นไม้) รุกฺข+สิ

ขาทนฺติ (เคี้ยวกิน) √ขาท-ภกฺขเน+อ+อนฺติ เขียนให้สั้นว่า √ขาท+อ+อนฺติ ภูวาทิ.​ กัตตุ.

ผลํ (ผลไม้) ผล+อํ

เมโฆ (เมฆ) เมฆ+สิ

กฺวจิปิ (บ้าง, แม้บ้าง) กฺวจิ+อปิ สมูหนิบาต

สสฺสํ (ข้าวกล้า) สสฺส+อํ

ปรตฺถาย (เพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น) ปร+อตฺถ > ปรตฺถ+ส หลัง อการันต์ให้แปลง ส จตุตถีวิภัตติเอกวจนะ เป็น อาย ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า อาย จตุตฺเถกวจนสฺส ตุ.  

สตํ (ของสัตบุรุษ ท.) สนฺต+นํ

ธนํ (ทรัพย์, สมบัติ) ธน+สิ

..