๕๗. ใจของสัตบุรุษดุจนำ้ทะเล

๕๗. ใจของสัตบุรุษดุจนำ้ทะเล

สตํ ผรุสวาจาหิ, น ยาติ วิกตึ มโน;

ติณุกฺกาหิ น สกฺกาว, ตาเปตุํ สาคเร ชลํ ฯ

„ใจของสัตบุรุษทั้งหลายย่อมไม่ถึง

ความผิดปกติด้วยคำหยาบคายต่าง ๆ ได้;

ดุจนำ้ทะเลอันใคร ๆ ไม่อาจให้เหือดแห้ง

ด้วยคบเพลิงหญ้าทั้งหลายได้ ฉะนั้น.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๕๗ มหารหนีติ ๓๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

สตํ (ของสัตบุรุษ ท.)  สนฺต+นํ

ผรุสวาจาหิ (ด้วยผรุสวาจา, คำหยาบคาย ท.) ผรุส (หยาบคาย) +วาจา (คำพูด) > ผรุสวาจา+หิ, วิ. ผรุสา จ สา วาจา จาติ ผรุสวาจา (หยาบคายด้วย หยายคายนั้น เป็นวาจาด้วย เหตุนั้น ชื่อว่า ผรุสวาจา) เป็นวิเสสนบุพพบท กัมมธารยสมาส

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

ยาติ (ย่อมถึง) √ยา+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

วิกตึ (ความแปรไป, กลายไป, เปลี่ยนไป, ผิดปกติ) วิกติ+อํ

มโน (ใจ, มน) มน+สิ

ติณุกฺกาหิ (ด้วยคบเพลิงหญ้า, คบไฟ ท.) ติณ (หญ้า) + อุกฺกา (คบเพลิง) > ติณุกฺกา+หิ, วิ. ติเณหิ กตา อุกฺกา ติณุกฺกา (คบเพลิง ที่เขาทำแล้ว จากหญ้า ท. ชื่อว่า ติณุกฺกา) เป็นมัชเฌโลป ตติยาตัปปุริสสมาส

สกฺกาว ตัดบทว่า สกฺกา+อิว (อาจ, สามารถ+เหมือน) สกฺกา เป็นนิบาตลงในอรรถปฐมาวิภัตติ (ปฐมายํ), อิว เป็นนิบาติใช้ในอรรถเปรียบเทียบ (ปฏิภาคตฺเถ) 

สกฺกา+อิว เพราะสระมีรูปไม่เหมือนกันให้ลบสระหลังได้บ้าง ด้วยสูตรว่า วา ปโร อสรูปา. (รู ๑๕) อุทาหรณ์ เช่น ฉายาว (ฉายา อิว), กถาว กา, (กถา เอว กา) เป็นตั้น

ตาเปตุํ (เพื่อให้เดือดร้อน, ให้เร่าร้อน, ให้เหือดแห้ง) √ตป+เณ+ตุํ

สาคเร (ในทะเล, สาคร) สาคร+สฺมึ

ชลํ (น้ำ, ชล) ชล+สิ

..