๕๐. เหนือฟ้ายังมีฟ้า

๕๐. เหนือฟ้ายังมีฟ้า

วิทฺวตฺตญฺจ ราชตฺตญฺจ, เนว ตุลฺยํ กทาจิปิ;

สเทเส ปูชิโต ราชา, วิทฺวา สพฺพตฺถ ปูชิโต ฯ

“ความเป็นนักปราชญ์ กับความเป็นพระราชา,

จะมีความเสมอกันในกาลบางคราว หามิได้;

พระราชา ย่อมได้รับการบูชาเฉพาะในแว่นแคว้น,

ส่วนนักปราชญ์ ย่อมได้รับการบูชาในทุกทั้งปวง.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๕๐ มหารหนีติ ๑๘, ธัมมนีติ ๓๔)

..

ศัพท์น่ารู้ :

วิทฺวตฺตญฺจ ตัดบทเป็น วิทฺวตฺตํ+จ (ความเป็นนักปราชญ์+ด้วย) วิ. วิทติ ชานาตีติ วิทฺวา (ชื่อว่า วิทฺว เพราะอรรถว่า ผู้รู้) มาจาก วิท-ญาเณ+ว, แปลง สิ เป็น อา (อภิธาน-ฏีกา ๒๒๗-๘), วิทฺวสฺส ภาโว วิทฺวตฺตํ  (ความเป็นแห่งผู้รู้ ชื่อว่า วิทฺวตฺต) มาจาก วิทฺว+ตฺต ปัจจัยในภาวตัทธิต, ลง ตฺต ปัจจัยด้วยสูตรว่า ณฺยตฺตตา ภาเว ตุ. (รู ๓๘๗), ภาวตัทธิตที่ลง ณฺย, ตฺต, ตฺตน ปัจจัยรูปสำเร็จเป็นนปุงสกลิงค์แน่นอน. 

ราชตฺตญฺจ ตัดบทเป็น ราชตฺตํ+จ (ความเป็นพระราชา+ด้วย) วิ. รญฺโญ ภาโว

ราชตฺตํ (ความเป็นแห่งพระราชา ชื่อว่า ราชตฺต) มาจาก ราช+ตฺต ปัจจัยในภาวตัทธิตเหมือนกัน.

เนว แยกบทเป็น น+เอว (หามิได้นั่นเทียว, เป็นไปไม่ได้เลย)

ตุลฺยํ (ความเสมอกัน, ความสมดุล, ความตรง, ตุล เป็นว่า ตาชั่ง) วิ. ตุลสฺส ภาโว ตุลฺยํ (ความเป็นแห่งความเสมอกัน ชือว่า ตุลฺย) มาจาก ตุล+ณฺย เป็นภาวตัทธิต 

กทาจิปิ ตัดบทว่า กทาจิ+อปิ (แม้ในกาลบางคราว, ในกาลไหนๆ)

สเทเส (ในประประเทศ, ในแว่นแคว้นของตน) สก+เทส > สเทส+สฺมึ

ปูชิโต (ถูกบูชาแล้ว) √ปูช+อิ+ต > ปูชิต+สิ กิริยากิตก์ กัมมรูป

ราชา (พระราชา) ราช+สิ

วิทฺวา (ผู้รู้, นักปราชญ์, ผู้มีปัญญา) วิทฺว+สิ

สพฺพตฺถ (ในที่ทั้งปวง, ทุกหนทุกแห่ง) สพฺพ+ถ ปัจจัย ใช้ในอรรถสัตตมีวิภัตติ (วิภัตติปปัจจัย การใช้ปัจจัยแทนวิภัตติ)  

..