๗๔. บัณฑิตยกย่องความไม่ประมาท

๗๔. บัณฑิตยกย่องความไม่ประมาท

อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ปุญฺญกิริยาสุ ปณฺฑิตา;

อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ, อธิคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโต ฯ

“บัณฑิตทั้งหลายย่อมสรรเสริญ 

ความไม่ประมาทในบุญกิริยาทั้งหลาย;

บัณฑิตมีปัญญาไม่ประมาทแล้ว 

ย่อมยึดประโยชน์ทั้งสองไว้ได้.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๗๔ ขุ. อิติ. ๒๕/๒๐๑)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อปฺปมาทํ (ความไม่ประมาท) น+ปมาท > อปฺปมาท+อํ ทุติยา.

ปสํสนฺติ (ย่อมสรรเสริญ, ยกย่อง, ชมเชย) ป+√สํส+อ+อนฺติ, ภูวาทิ. กัตตุ.

ปุญฺญกิริยาสุ (ในบุญกิริยา, การทำบุญ ท.) ปุญฺญ+กิริยา > ปุญฺญกิริยา+สุ 

ปณฺฑิตา (บัณฑิต, ผู้ฉลาด, ผู้ปัญญา ท.) ปณฺฑิต+โย ปฐมา.

อปฺปมตฺโต (ผู้ไม่ประมาท) น+ปมตฺต > อปฺปมตฺต+สิ 

อุโภ (สอง, ทั้งสอง) อุภ+โย ทุติยา. แปลง โย เป็น โอ ได้บ้าง ด้วยตุศัพท์ในสูตรว่า ตโต โยนโม ตุ. (รู ๑๖๐)

อตฺเถ (ประโยชน์, อรรถ, เนื้อความ) อตฺถ+โย ทุติยา. 

อธิคฺคณฺหาติ (ยึดเอาไว้ได้, ถือเอาอย่างดี) อธิ+√คห+ณฺหา+ติ คหาทิ. กัตตุ. ลง ณฺหา ปัจจัย ด้วยสูตรว่า คหาทิโต ปฺปณหา. (รู ๕๑๗) ในเพราะ ณฺหา ให้ลบ ห ด้วยสูตรว่า หโลโป ณฺหามฺหิ. (รู ๕๑๘) = อธิ+ค+ณฺหา+ติ, ซ้อน คฺ ด้วยสูตรว่า ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๔๐) = อธิ+คฺค+ณฺหา+ติ รวมสำเร็จรูปเป็น อธิคฺคณฺหาติ,  คหาทิคณะนี้ในปทรูปสิทธิถูกรวมไว้ในกิยาทิคณะ.

ปณฺฑิโต (ผู้มีปัญญา, บัณฑิต, นักปราชญ์) ปณฺฑิต+สิ

..