๖๕. ฉลาดได้เพราะใกล้ชิด

๖๕. ฉลาดได้เพราะใกล้ชิด

กาโจ กญฺจนสํสคฺโค, ธตฺเต มรกตึ ชุตึ;

ตถา สพฺภิ สนฺนิธานา, มูฬฺโห ยาติ ปวีณตํ ฯ

“แก้วผลึกผสมกับทองคำ เมื่อถูกหลอม

 ย่อมถึงความรุ่งเรืองงดงาม ฉันใด;

คนเขลาก็เช่นกัน ย่อมถึงความเป็นคนฉลาด 

เพราะคลุกคลีกับสัตบุรุษทั้งหลาย ฉันนั้น.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๖๕  นรทักขทีปนี ๑๑๗)

..

ศัพท์น่ารู้ :

กาโจ (แก้ว, แก้วผลึก; แอก, สาแหรก; โรคต้อในตา) กาจ+สิ 

กญฺจนสํสคฺโค (ผสมกับทองคำ, คบ-, คลุกคลี-) กญฺจน+สํสคฺค > กญฺจนสํสคฺค+สิ

ธตฺเต (เป่า, พัด, ถลุง, หลอม, ผสม) ธตฺต+สฺมึ, ธตฺต น่าจะมาจาก ธม-สทฺทคฺคิสํโยเค+ต, แต่รูปสำเร็จควรจะเป็น ธนฺต มากกว่าตามหลักไวยากรณ์. หรืออาจเป็น ธชิ-คตฺยํ+ต ก็อาจเป็นได้.

มรกตึ (แก้วมรกต?) มรกติ+อํ 

ชุตึ (ส่องแสง, โชติช่วง) ชุติ+อํ

ตถา (ฉันนั้น, เหมือนอย่างนั้น) เป็นนิบาตบอกการเปรียบเทียบ (ปฏิภาค)

สพฺภิ (สัตบุรุษ ท.) สนฺต+หิ แปลง หิ เป็น ภิ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สฺมาหิสฺมึนํ มฺหาภิมฺหิ วา. (รู ๘๑) = สนฺต+ภิ, ในเพราะ ภ แปลง สนฺต เป็น ส, และลง ส อาคม ด้วยสูตรว่า สนฺตสทฺทสฺส โส เภ โพ จนฺเต. (รู ๑๑๒) = สพฺภิ.

สนฺนิธานา (สะสม, ฝัง, เก็บไว้) สนฺนิธาน+สฺมา 

มูฬฺโห (หลง, บ้า, โง่, เขลา, คนพาล) มูฬฺห+สิ 

ยาติ (ถึง, ไป) ยา-คติมฺหิ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

ปวีณตํ (ความเป็นผู้ฉลาด, -ชำนาญ) ปวีณ+ตา ปัจจัยในภาวตัทธิต > ปวีณตา+อํ, ปวีณ (ฉลาด, ชำนาญ) 

..