๘๕.๑ สำเนียงบอกภาษา

๘๕.๑ สำเนียงบอกภาษา

อุปฺปเลน ชลํ ชญฺญา, กิริยาย กุลํ นโร;

พฺยตฺติปฺปมาณ วาจาย, ชญฺญา ติเณน เมทนึ ฯ

“ชนพึงรู้น้ำตื้นลึกด้วยก้านบัว,

รู้ชาติตระกูลด้วยกริยามารยาท

รู้ความฉลาดด้วยการเจรจาพาที,

รู้ดินเลวหรือดีด้วยต้นไม้ใบหญ้า.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๘๕.๑)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อุปฺปเลน (บัว)  อุปฺปล+นา นป.

ชลํ (น้ำ) ชล+อํ ทุติยา. นป.

ชญฺญา (พึงรู้, ควรรู้) √ญา+นา+เอยฺย  กิยาทิ. กัตตุ. แปลง ญาธาตุ เป็น ชํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ญาสฺส ชาชํนา. (รู ๕๑๔) = ชํ+นา+เอยฺย, แปลง เอยฺย เป็น ญา ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า เอยฺยสฺส ญาโต อิยาญา. (รู ๕๑๕) = ชํ+นา+ญา, ลบ นา ปัจจัย ไดบ้าง ด้วยสูตรว่า นาสฺส โลโป ยการตฺตํ. (รู ๕๑๖) = ชํ+ญา, แปลงนิคคหิตเป็นที่สุดวรรค ด้วยสูตรว่า วคฺคนฺตํ วา วคฺเค. (รู ๔๙) = ชญฺญา.

กิริยาย (กิริยา, การทำ, ความประพฤติ) กิริยา+นา อิต.

กุลํ (ตระกูล, สกุล) กุล+อํ ทุติยา.

นโร (คน, นรชน) นร+สิ 

พฺยตฺติปฺปมาณ, -ปมาณํ (ประมาณของความคม, -เฉียบแหลม, -ฉลาด) พยตฺติ+ปมาณ > พฺยตฺติปฺปมาณ+อํ ทุติยา

วาจาย (วาจา, ถ้อยคำ) วาจา+นา อิต.

ติเณน (หญ้า) ติณ+นา นป.

เมทนึ (ดิน, แผ่นดิน) เมทนี+อํ อิต.

..