๙๐. คนที่ต้องเตรียมตัวให้พร้อม

๙๐. คนที่ต้องเตรียมตัวให้พร้อม

วินา สตฺถํ น คจฺเฉยฺย, สูโร สงฺคามภูมิยํ;

ปณฺฑิตฺวทฺธคู วาณิโช, วิเทสคมโน ตถาฯ

“นักรบกล้าเว้นศาสตรา ไม่ควรไปสู่สนามรบ;

นักปราชญ์เว้นคัมภีร์ ไม่ควรไปสู่ธรรมสภา,

คนเดินทางไกลไร้สหาย ไม่ควรไปสู่ที่กันดาร,

พ่อค้าเว้นพวกพ้อง ไม่ควรไปค้าขายในต่างแดน.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๙๐ ธัมมนีติ ๒๔๕ มหารหนีติ ๑๐๙ โลกนีติ ๒๗)

..

ศัพท์น่ารู้ :

วินา (เว้น) นิบาตในอรรถวิปปโยคะ = แยกจากกัน

สตฺถํ (ศัสตรา, หอก, มีด; ศาสตร์, ตำรา; หมู่, เกวียน, กองเกวียน) สตฺถ+อํ ป.นป.

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

คจฺเฉยฺย (พึงไป, ดำเนิน) √คมุ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

สูโร (ผู้กล้า, นักรบ) สูร+สิ หลัง อการันต์ในปุงลิงค์ ให้แปลง สิ เป็น โอ ด้วยสูตรว่า โส (รู ๖๖)

สงฺคามภูมิยํ (พื้นที่สงคราม, สมรภูมิ) สงฺคาม+ภูมิ > สงฺคามภูมิ+สฺมึ แปลง สฺมึ เป็น ยํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ฆปโต สฺมึ ยํ วา. (รู ๑๘๐)

ปณฺฑิตฺวาทฺธคู ตัดบทเป็น ปณฺฑิโต+อทฺธคู (บัณฑิต, นักปราชญ์ + คนเดินทางไกล) เป็นบทสนธิ เป็นอาเทสสรสนธิ คือ แปลงสระ โอ เป็น ว ในเพราะสระหลังได้บ้าง ด้วยสูตรว่า “ว โมทุทนฺตานํ.” (รู. ๒๐).

การแปลงโอ เป็น ว นี้ ประสงค์เอา โอ ที่ประกอบกับ ก-ข-ย-ต อักษรเป็นต้น เช่น 

โก อตฺโถ = กฺวตฺโถ, 

อหํ โข อชฺช = อหํ ขฺวชฺช,

โย อยํ = ยฺวายํ

โส อสฺส = สฺวสฺส,

ยโต อธิกรณํ = ยตฺวาธิกรณํ

คำว่า ได้บ้าง (กฺวจิ) ไม่ต้องแปลงก็ได้ คือ มีใช้ทั้งสองอย่าง เช่น โก อตฺโถ, หรือ กฺวตฺโถ (อรรถไหน?) ก็มีใช้เหมือนกัน.

วาณิโช (พ่อค้า, พาณิช) วาณิช+สิ

วิเทสคมโน (ผู้ไปสู่ต่างแดน, -ต่างประเทศ) วิเทสคมน+สิ วิ. วิเทสสฺส คมนํ ยสฺสาติ วิเทสคมโน, วาณิโช. (การไปสู่ต่างแดน มีอยู่แก่เขา เหตุนั้น เขา ชื่อว่า วิเทสคมนะ.) เป็นฉัฏฐีพหุพพีหิสมาส.

ตถา (เหมือนอย่างนั้น, เช่นกัน) เป็นนิบาตใช้ในอรรถปฏิภาค (การเปรียบเทียบ).

..