๗๐. ความกรุณาของคนดี

๗๐. ความกรุณาของคนดี

นิคฺคุเณสุปิ สตฺเตสุ, ทยา กุพฺพนฺติ สาธโว;

น หิ สํหรเต ชุตึ, จนฺโท จณฺฑาลเวสฺเม ฯ

“คนดีทั้งหลายย่อมให้ความสงสารเอ็นดู,

แม้ในสัตว์ทั้งหลายผู้ไร้คุณงามความดี; 

แท้จริง พระจันทร์ย่อมส่องแสงเฉพาะที่ หามิได้,

แต่จะสาดแสงในที่อยู่ของคนจัณฑาลด้วย.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๗๐)

..

ศัพท์น่ารู้ :

นิคฺคุเณสุปิ ตัดบทเป็น นิคฺคุเณสุ+อปิ (ผู้แม้ไม่มีคุณ, แม้ไร้คุณ) นิคฺคุณ+สุ, ส่วน อปิ เป็นอุปสัคใช้ในอรรถอเปกขัตถะ

สตฺเตสุ (ในสัตว์ ท.) สตฺต+สุ 

ทยา (ความเอ็นดู, สงสาร, เห็นใจ, กรุณา) อิต. แจกเหมือน กญฺญา

กุพฺพนฺติ (กระทำ) √กร+โอ+อนฺติ ตนาทิ. กัตตุ. ตัวอย่างการทำตัวโดยย่อ ตามหลักไวยากรณ์ใหญ่ :

ลง โอ ปัจจัยด้วยสูตรว่า ตนาทิโต โอยิรา. (รู ๕๒๐) = กร+โอ, 

ลง อนฺติ วิภัตติ ด้วยสูตรว่า วตฺตมานา ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม. ฯ. (รู ๔๒๖) = กร+โอ+อนฺติ, 

แปลง โอ เป็น อุ ด้วยสูตรว่า อุตฺตโมกาโร. (รู ๕๒๑) = กร+อุ+อนฺติ

แปลง อ ของ กร เป็น อุ ด้วยสูตรว่า กรสฺสากาโร จ. (รู ๕๒๒) = กุร+อุ+อนฺติ

แปลง อุ เป็น ว ด้วยสูตรว่า ยวการา จ. (๕๐๕) = กุร+ว+อนฺติ

เพราะ ว ให้ลบ ร ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘) = กุ+ว+อนฺติ

ซ้อน ว เป็น วฺว ด้วยสูตรว่า ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๔๐) = กุ+วฺว+อนฺติ

แปลง วฺว เป็น พฺพ ด้วยจศัพท์ในสูตรว่า โท ธสฺส จ. (รู ๒๗) = กุ+พฺพ+อนฺติ

แยก ลบ รวมสำเร็จเป็น กุพฺพนฺติ (ย่อมทำ, ย่อมสร้าง) 

สาธโว (คนดี, สาธุชน, สัตบุรุษ ท.) สาธุ+โย

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

หิ  (จริงอยู่, แท้จริง, เพราะว่า) นิบาตบอกเหตุ 

สํหรเต (นำไปพร้อม, รวบรวม, ประมวล) สํ+√หร+อ+เต ภูวาทิ. กัตตุ.

ชุตึ (แสง, ความสว่าง) ชุติ+อํ

จนฺโท (พระจันทร์, อีเกิ้ง) จนฺท+สิ

จณฺฑาลเวสฺเม (ที่อยู่ของคนจัณฑาล) จณฺฑาล+เวสฺม > จณฺฑาลเวสฺม+สฺมึ, วิ. จณฺฑาลานํ เวสฺโม = จณฺฑาลเวสฺโม (จณฺฑาลเวสฺม คือ ที่อยูของพวกคนจัณฑาล) ฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

..