๖๙. หกนิสัยที่ควรละ

๖๙. หกนิสัยที่ควรละ

ฉ โทสา ปุริเสเนห, หาตพฺพา ภูติมิจฺฉตา;

นิทฺทา ตนฺที ภยํ โกโธ, อาลสฺยํ ทีฆสุตฺตตา ฯ

“ชนผู้ปรารถนาความเจริญในโลกนี้,

ควรละโทษ ๖ อย่าง คือ ๑. ชอบหลับ

๒. เฉื่อยชา ๓. ขี้กลัว  ๔. ขี้โกรธ

๕. เกียจคร้าน ๖. ชอบนอนตื่นสาย.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๖๙ นีติมัญชรี ๑๖)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ฉ (หก)  ฉ+โย, เพราะ โย วิภัตติให้เอาที่สุดของสังขยาตั้ง ๕ (ปญฺจ) ถึง ๑๘ (อฏฺฐารส) กับ โย เป็น อ ด้วยสูตรว่า ปญฺจาทีนมกาโร. (รู ๒๕๑)

โทสา (โทษ ท.) โทส+โย, หลัง อ การันต์ปุงลิงค์ให้แปลง โย เป็น อา ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สพฺพโยนีนมาเอ. (รู ๖๙) 

ปุริเสเนห ตัดบทเป็น ปุริเสน+อิห ปุริเสน (อันบุรุษ) ปุริส+นา แปลง นา เป็น เอน ด้วยสูตร อโต เนน. (รู ๗๙) สัมพันธ์เป็น อนภิหิตกัตตาใน หาตพฺพา. อิห มาจาก อิม+ห ปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ ลงด้วย ห และ ธ ปัจจัยหลัง อิม ศัพท์ ในอรรถสัตตมีวิภัตติได้บ้าง ด้วยสูตรว่า อิมสฺมา หธา จ. (รู ๒๗๔) อิห, และ อิธ มักแปลว่า ในโลกนี้ = อิห โลเก, อิธ โลเก.

หาตพฺพา (ควรละ, สละ, ทิ้ง) หา+ตพฺพ+โย

ภูติมิจฺฉตา ตัดบทเป็น ภูตึ+อิจฺฉตา, ภูตึ (ความเจริญ, มั่นคง, รุ่งเรือง) ภูติ+อํ, ส่วน อิจฺฉตา (ผู้ปรารถนาอยู่) อิจฺฉนฺต+นา แปลง นา กับ นฺตุ เป็น ตา ได้บ้างด้วยสูตรว่า โตติตา สสฺมึนาสุ. (๑๐๒)

นิทฺทา (ความหลับ) นิทฺทา+สิ

ตนฺที (คนเฉี่อยชา, ประมาท, ขี้เกี้ยจ) ตนฺที+สิ ในนีติมัญชรี เป็น มชฺชํ (ความเมา, ความประมาท)

ภยํ (กลัว, ย่าน) ภย+อํ

โกโธ (ขี้โกรธ) โกธ+สิ

อาลสฺยํ (ความเป็นคนเกียจคร้าน, สันหลังยาว) อาลสฺย+สิ 

ทีฆสุตฺตตา (ความเป็นคนนอนนาน, -นอนตื่นสาย, นอนขี้เซา) ทีฆสุตฺตตา+สิ, สองศัพท์ท้ายนี้เป็นภาวตัทธิตทั้งคู่ ขอให้ผู้ศึกษาลองตั้งวิเคราะห์ดูเถิด

..