๘๖. กบน้อยในกะลา

๘๖. กบน้อยในกะลา

อปฺปสฺสุโต สุตํ อปฺปํ, พหุํ มญฺญติ มานวา;

สินฺธุทกมปสฺสนฺโต, กูเป โตยํว มณฺฑุโก ฯ

“คนมีความรู้น้อย เป็นคนถือตัว, 

สำคัญความรู้ที่น้อยว่ารู้มากมาย;

เปรียบเหมือนกบที่ไม่เคยเห็นทะเล,

สำคัญน้ำในบ่อน้อยว่าใหญ่หลวง ฉะนั้น.“ 

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๘๖ โลกนีติ ๑๕ มหารหนีติ ๑๒๒, ธัมมนีติ ๖๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

อปฺปสฺสุโต (ผู้มีได้ยินมาน้อย, คนรู้น้อย, คนไม่ค่อยฉลาด) อปฺป+สุต > อปฺปสสฺสุต+สิ 

สุตํ (สิ่งที่ฟังมา, ที่เรียนมา, ความรู้, การศึกษา) สุตํ+อํ 

อปฺปํ (น้อย, นิดหน่อย, เล็กน้อย) อปฺป+อํ วิเสสนะใน สุตํ

พหุํ (มาก, มากมาย, หลาย) พหุ+อํ, 

มญฺญติ (ย่อมเห็น, ย่อมสำคัญ, ย่อมรู้) √มน+ย+ติ ทิวาทิคณะ กัตตุวาจก

มานวา (ผู้มีมานะ, คนถือตัว) มานวนฺตุ+สิ วิ. มาโน อสฺส อตฺถีติ มานวา (การถือตัวของเขามีอยู่ เหตุนั้น เขา ชื่อว่า ผู้มีมานะ) มาน+วนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต.

สินฺธุทกมปสฺสนฺโต ตัดบทเป็น สินฺธุทกํ+อปสฺสนฺโต (น้ำทะเล+ไม่เห็นอยู่) สินฺธุทก แยกเป็น สินฺธุ+ทก, หรือ สินฺธุ+ อุทก ก็ได้, แต่ในที่นี้ ควรเป็น สินฺธุ+ทก, เพราะไม่ต้องทีฆะ, ส่วน อปสฺสนฺโต (ไม่เห็นอยู่) น+ปสฺสนฺต > อปสฺสนฺต+สิ , ปสฺสนฺต มาจาก √ทิส+อนฺต ปัจจัยในกิตก์ แปลง ทิส เป็น ปสฺส ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ทิสสฺส ปสฺสทิสฺสทกฺขา วา. (รู ๔๘๓)

กูเป (ในบ่อ) กูป+สฺมึ สัตตมีวิภัตติ, แปลง สฺมึ เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สฺมาสฺมึนํ วา. (รู ๙๐)

โตยํว ตัดบทเป็น โตยํ+อิว (ซึ่งน้ำ+ราวกะ, ดุจ), โตย+อํ ส่วน อิว เป็นนิบาตบอกอุปมา 

มณฺฑุโก (กบ, เขียด) มณฺฑุก+สิ 

..