๗๑. นักปราชญ์กับไม้ละหุ่ง

๗๑. นักปราชญ์กับไม้ละหุ่ง

ยตฺร วิทฺวชฺชโน นตฺถิ, สีลาโฆฺย ตตฺร อปฺปธิปิ;

นิรตฺถปาทเม เทเส, เอรณฺโฑปิ ทุมายเต ฯ

„ในที่แห่งใด ชนผู้มีปัญญา ย่อมไม่มี,

ในที่แห่งนั้น ชนผู้ควรสรรเสริญ อาจมีได้บ้าง,

เปรียบเหมือนในประเทศมีต้นไม้ไร้แก่น

แม้ต้นละหุ่ง ย่อมประพฤติตนดุจต้นไม้.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๗๑)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ยตฺร (ในที่ใด) ย+ตฺร ปัจจัย ลง ตฺร, ถ ปัจจัยหลังสัพพนามทั้งหลายในอรรถสัตตมีวิภัตติได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ตรฺถ สตฺตมิยา สพฺพนาเมหิ. (รู ๒๖๖)

วิทฺวชฺชโน (คนมีความรู้, ผู้มีปัญญา, บัณฑิต, นักปราชญ์) วิทฺว+ชน > วิทฺวชฺชน+สิ

นตฺถิ (ย่อมมี หามิได้, ไม่มี) น+อตฺถิ

สีลาโฆฺย, สิลาฆฺโย (ความเป็นผู้ควรได้รับการสรรเสริญ)  สิลาฆฺย+สิ

ตตฺร (ในที่นั้น) ต+ตฺร ปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ

อปฺปธิปิ (?)  ศัพท์นี้ยังเดาไม่ออกว่าทำตัวอย่างไร? ขอท่านผู้รู้ช่วยชี้แนะครับ จักเป็นพระคุณอย่างสูง.

นิรตฺถปาทเม, (นิรตฺถปาทเป ?) นิรตฺถ+ปาทป > นิรตฺถปาทป+สฺมึ แปลว่า  ที่ไม่มีต้นไม้.

เทเส (ประเทศ, สถานที่) เทส+สฺมึ

เอรณฺโฑปิ (แม้ไม้ละหุ่ง) เอรณฺโฑ+อปิ

ทุมายเต (ย่อมประพฤติตนดุจต้นไม้) ทุม+อาย+เต ลง อาย ปัจจัยในอรรถประพฤติหลังนามศัพท์ที่เป็นอุปมาของประธาน ด้วยสูตรว่า อาย นามโต กตฺตุปมานาทาจาเร. (รู ๕๓๖)

..