๗๒. ปลงได้ แต่อย่าปล่อยเกิน

๗๒. ปลงได้ แต่อย่าปล่อยเกิน

ฐานภฏฺฐา น โสภนฺเต, ทนฺตา เกสา นขา นรา;

อิติ วิญฺญาย มติมา, สฏฺฐานํ น ปริจฺจเช ฯ 

“ฟัน ผม เล็บทั้งหลายและคนด้วย

พลัดหลุดจากที่แล้ว ย่อมไม่งาม;

 เหตุนั้น ผู้มีปัญญาเมื่อรู้ชัดอย่างนี้แล้ว, 

จึงไม่ควรปล่อยตัวให้ทรุดโทรมเกินควร.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๗๒ มหารหนีติ ๗๘, ธัมมนีติ ๘๗)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ฐานภฏฺฐา (พลัดแล้วจากที่ตั้ง) ฐานภฏฺฐ+โย

น (ไม่) นิบาตบอกปฏิเสธ 

โสภนฺเต (งาม, สวย)  √สุภ-ทิตฺติยํ+อ+อนฺเต ภูวาทิ. กัตตุ.

ทนฺตา (ฟัน ท.) ทนฺต+โย 

เกสา (ผม ท.) เกส+โย 

นขา (เล็บ ท.) นข+โย 

นรา (คน, นระ, บุรุษ) นร+โย

อิติ (อย่างนี้, เพราะเหตุนั้น, อย่างนี้แล) นิบาตบอกนิทัสสน, เหตุ, วาก์ยปรสมัตติ 

วิญฺญาย (รู้แล้ว, รู้ชัดแล้ว, รู้แจ้งแล้ว) วิ+√ญา+ตฺวา หลังธาตุที่มีอุปสัคอยู่หน้าให้แปลง ตฺวา ปัจจัยเป็น ย ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โย. (รู ๖๔๑) = วิ+ญา+ย, ซ้อน ญฺ ด้วยสูตรว่า ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๒๘) = วิ+ญฺญา+ย, รวมสำเร็จรูปเป็น วิญฺญาย (รู้แล้ว, เพราะรู้แล้ว).

มติมา (ผู้มีปัญญา) มติมนฺตุ+สิ, วิ. มติ ยสฺส อตฺถีติ มติมา (ปัญญามีอยู่แก่ผู้ใด เหตุนั้น ผู้นั้น ชือว่า มติมา – ผู้มีปัญญา มาจาก มติ+มนฺตุ ปัจจัย ในตทัสสัตถิตัทธิต,  แปลง นฺตุ กับ สิ เป็น อา ด้วยสูตรว่า อา สิมฺหิ. (รู ๙๘)

สฏฺฐานํ, สฐานํ, สณฺฐานํ (ที่ตั้ง, ที่ดำรง) สฏฺฐาน+อํ 

ปริจฺจเช  (สละรอบ, ปล่อยปะละเลย) ปริ+√จช-จาเค+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

..