๑๑๙. เครื่องประดับ ๔ อย่าง

 ๑๑๙. เครื่องประดับ ๔ อย่าง

นภสฺส ภูสนํ จนฺโท, นารีนํ ภูสนํ ปติ;

ฉมาย ภูสนํ ราชา, วิชฺชา สพฺพสฺส ภูสนํฯ

„พระจันทร์เป็นเครื่องประดับท้องฟ้า,

ภัสดาเป็นเครื่องประดับของนารีทั้งหลาย;

พระราชาเป็นเครื่องประดับของแผ่นดิน,

วิชาเป็นเครื่องประดับของคนทั้งปวง.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๑๙ จาณักยนีติ ๘)

..

ศัพท์น่ารู้ :

นภสฺส (แห่งฟ้า, ท้องฟ้า, ท้องนภา) นภ+ส ฉัฏฐีวิภัตติ, ลง ส อาคม ด้วยสูตรว่า สาคโม เส. (รู ๘๖)

ภูสนํ (เครื่องประดับ) ภูสน+สิ ปฐมาวิภัตติ,  แปลง สิ เป็น อํ แน่นอน ด้วยสูตรว่า สึ. (รู ๑๙๕)

จนฺโท (พระจันทร์) จนฺท+สิ ปฐมา, แปลง สิ เป็น โอ ด้วยสูตรว่า โส. (รู ๖๖)

นารีนํ (แห่งหญิง ท.) นารี+นํ ฉัฏฐี

ปติ (สามี, ภัสดา, ผัว) ปติ+สิ ปฐมา, ลบ สิ ด้วยสูตรว่า เสสโต โลปํ คสิปิ. (รู ๗๔)

ฉมาย (แห่งแผ่นดิน, ประเทศ) ฉมา+ส ฉัฏฐี, แปลง ส เป็น อาย ด้วยสูตรว่า ฆโต นาทีนํ. (รู ๑๗๙), แยกลบรวมสำเร็จรูป

ราชา (พระราชา) ราช+สิ ปฐมา, แปลง สิ เป็น อา ด้วยสูตรว่า สฺยา จ. (รู ๑๑๓)

 วิชฺชา (วิชา, ความรู้, การศึกษา) วิชฺชา+สิ ปฐมา, ลบ สิ ด้วยสูตรว่า เสสโต โลปํ คสิปิ. (รู ๗๔)

สพฺพสฺส (ทั้งสิ้น, ทั้งปวง) สพฺพ+ส ฉัฏฐี, ทำตัวเหมือน นภสฺส

ส่วนในจาณักยนีติ (จาณกฺยนีติ ๘) มีข้อความแตกต่างกันนิดหน่อยดังนี้

ตารานํ ภูสณํ จนฺโท,

นารีนํ ภูสณํ ปติ;

ปุถพฺยา ภูสณํ ราชา,

วิชฺชา สพฺพสฺส ภูสณํฯ

“หมู่ดารา มีพระจันทร์เป็นเครื่องประดับ,

เหล่านารี มีสามีเป็นเครื่องประดับ;

ประเทศมีพระราชาเป็นเครื่องประดับ,

บัณฑิตทั้งปวงมีวิชาเป็นเครื่องประดับ.“