๙๖. สี่ผู้ไม่รู้จักอิ่ม

๙๖. สี่ผู้ไม่รู้จักอิ่ม

น ติตฺติ ราชา ธนมฺหิ, ปณฺฑิโตปิ สุภาสิเต;

จกฺขุปิ ปิยทสฺสเน, น ติตฺติ สาคโร ชเลฯ

“พระราชา ย่อมไม่อิ่ม ในราชทรัพย์,

บัณทิต ย่อมไม่อิ่ม ในสุภาษิต;

ตา ย่อมไม่อิ่ม ในการดูรูปที่น่ารัก

ทะเล ย่อมไม่อิ่ม ในน้ำ.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๙๖ โลกนีติ ๓๕, ธัมมนีติ ๓๕๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

ติตฺติ (ความอิ่ม) ติตฺติ+สิ 

ราชา (พระราชา) ราช+สิ แปลง สิ หลังราช พฺรหฺม ศัพท์เป็นต้นเป็น อา ด้วยสูตรว่า สฺยา จ. (รู ๑๑๓) 

ธนมฺหิ (ในทรัพย์) ธน+สฺมิ แปลง สฺมึ เป็น มฺหิ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สฺมาหิสฺมึนํ มฺหาภิมฺหิ วา. (รู ๘๑), 

ปณฺฑิโตปิ ตัดบทเป็น ปณฺฑิโต+อปิ, 

สุภาสิเต (ในสุภาษิต, คำที่กล่าวดีแล้ว) สุภาสิต+สฺมึ;

จกฺขุปิ ตัดบทเป็น จกฺขุ+อปิ  (แม้ตา, แม้จักษุ) จกฺขุ+สิ นป.

ปิยทสฺสเน (ในการดูรูปอันเป็นที่รัก) ปิย+ทสฺสน > ปิยทสฺสน+สฺมึ, 

ติตฺติ (ความอิ่ม) 

สาคโร (ทะเล, สาคร) สาคร+สิ 

ชเล (น้ำ, ชล) ชล+สฺมึ

คำว่า ธนมฺหิ (ในทรัพย์), สุภาสิเต (ในสุภาษิต), ปิยทสฺสเน (ในการดูรูปอันเป็นที่รัก) และ ชเล (ในน้ำ) ทั้ง ๔ ศัพท์นี้ประกอบด้วยสัตตมีวิภัตติ ก็จริง, ถึงกระนั้น ก็อาจแปลออกสำเนียงตติยาวิภัตติก็ได้ กล่าวคือ แปลว่า ด้วยทรัพย์, ด้วยสุภาษิต เป็นต้น เพราะสัตตมีวิภัตติสามารถลงในอรรถตติยาวภัตติ(กรณัตถะ) ได้ด้วยสูตรว่า กมฺมกรณนิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมี. (รู ๓๒๔)

..