๙๗. ไม่ควรดูหมิ่นกัน

๙๗. ไม่ควรดูหมิ่นกัน

หีนปุตฺโต ราชมจฺโจ, พาลปุตฺโต จ ปณฺฑิโต;

อธนสฺส ธนํพหุ, ปุริสานํ น มญฺญถ ฯ

“ลูกคนตำ่ศักดิ์ อาจได้เป็นราชอำมาตย์,

ลูกคนโง่ อาจได้เป็นบัณฑิต,

ลูกคนจน อาจได้เป็นเศรษฐี,

เพราะฉะนั้น จงไม่ควรดูหมิ่นกัน.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๙๗ โลกนีติ ๒๗ ธัมมนีติ ๒๓๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

หีนปุตฺโต (ลูกคนเลว, คนมีตระกูลต่ำ) หีนปุตฺต+สิ, วิ. หีนสฺส ปุตฺโต หีนปุตฺโต (บุตรของคนต่ำช้า ชื่อว่า หีนปุตฺต) ฉัฏฐีตัปปุริสสมาส

ราชมจฺโจ (ราชอำมาตย์) ราชมจฺจ+สิ, วิ. รญฺโญ อมจฺโจ ราชมจฺโจ (อำมาตย์ ของพระราชา ชื่อว่า ราชมจฺจ) ฉัฏฐีตัปปุริสสมาส, ส่วนในคัมภีร์อื่นศัพท์นี้ เป็น ราชามจฺจ โดยทำทีฆะ เป็นศัพท์ที่สมควรกว่า

พาลปุตฺโต (ลูกคนโง่, บุตรคนพาล) พาลปุตฺต+สิ, วิ. พาลสฺส ปุตฺโต พาลปุตฺโต (บุตรของคนพาล ชื่อว่า พาลปุตฺต) เป็นฉัฏฐีตัปปุริสสมาสเหมือนกัน

จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาตใช้ในอรรถสมุจจยัตถะ-รวบรวม

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

อธนสฺส (ของคนไม่มีทรัพย์, คนจน) อธน+ส 

ธนํพหุ (ผู้มีทรัพย์มาก, คนรวย) ธนํพหุ+สิ, วิ. ธนานิ พหูนิ ยสฺสาติ ธนํพหุ (ทรัพย์ ของผู้ใด ย่อมมีมาก เหตุนั้นผู้นั้น ชื่อว่า ธนํพหุ) ฉัฏฐีพหุพพีหิสมาส, ศัพท์ว่า ธนํพหุ นี้ วิเคราะห์พอเป็นตัวอย่างเท่านั้น อย่าเพิ่งปลงใจเชื่อนะครับ.

ปุริสานํ (บุรุษ ท., คน ท.) ปุริส+นํ

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ 

มญฺญถ (สำคัญ, รู้) √มน+ย+เอถ, ถ้า อว อุปสัคเป็นบทหน้าแปลว่า “ดูหมิ่น, ดูถูก, ดูแคลน” ในธัมมนีติ เป็น นาวมญฺญเร (ไม่ควรดูหมิ่น)

ในคัมภีร์ธัมมนีติ (คาถา ๒๓๕) มีการใช้ศัพท์ที่ชัดเจนและเข้าใจง่าย ดังนี้

หีนปุตฺโต ราชามจฺโจ,  พาลปุตฺโตปิ ปณฺฑิโต;

อธนสฺส ปุตฺโต เสฏฺฐิ,  ปุริเส นาวมญฺญเรฯ

..