๑๒๑. เบื้องหลังความสำเร็จ

๑๒๑. เบื้องหลังความสำเร็จ

ขเณน กเณน เจว, วิชฺชามตฺถญฺจ สาธเย;

ขณจาเค กุโต วิชฺชา, กณจาเค กุโต ธนํฯ

“การศึกษาพึงสำเร็จได้ ด้วยกาลเวลา,

ทรัพย์พึงมีได้ ด้วยความขยัน;

เมื่อไม่มีเวลา ความรู้จักมีแต่ที่ไหน?

เมื่อขาดความขยัน จักมีทรัพย์มาแต่ไหน?“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๒๑)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ขเณน (ขณะ, กาล, เวลา) ขณ+นา

กเณน (รำข้าว, ส่วนเล็กที่สุด, ปรมาณู) กณ+นา ในทีนี้ขอแปลว่า ความขยัน ถ้าแปลตามศัพท์อาจจะหมายถึง การประหยัด หรือเปล่า?

เจว แยกบทว่า จ+เอว (ด้วย, และ+นั่นเทียว, เท่านั้น) เป็นนิบาติ เมื่อมี จ ศัพท์สองตัว ๆ หน้านิยมใช้คู่กับ เอว ศัพท์ 

วิชฺชามตฺถญฺจ ตัดบทเป็น วิชฺชา (วิชา​, ความรู้, การศึกษา)+ ม อาคม+อตฺถํ (ประโยชน์, ทรัพย์สิน)+จ (ด้วย, และ), 

สาธเย (สำเร็จ, ให้สำเร็จ) สาธ+ณย+เอยฺย ภูวาทิ. เหตุกัตตุ. 

ขณจาเค (ในเพราะสละขณะ, -กาลเวลา) ขณ+จาค > ขณจาค+สฺมึ 

กุโต (แต่ที่ไหน) กึ+โต 

วิชฺชา (วิชา, ความรู้) วิชฺชา+สิ

 กณจาเค (ในเพราะสละความขยัน, -เพียร)  กณ+จาค > กณจาค+สฺมึ 

กุโต (แต่ที่ไหน) กึ+โต 

ธนํ (ทรัพย์) ธน+สิ

หมายเหตุ: คาถานี้ อาจแปลได้หลายนัย กล่าวคือ ทั้งวิชาและทัพย์ จะสำเร็จได้ ต้องอาศัยทั้งกาลเวลาและความขยัน. แต่พอมาบาทที่ ๓ และบาทที่ ๔ ท่านกล่าวแยกกัน ก็เลยต้องแปลแยกกันไปด้วย.

..