๙๙. ไม้เรียวสร้างคนดี

๙๙. ไม้เรียวสร้างคนดี

น ภิชฺเชตุํ กุมฺภกาโร, โสเภตุํ กุมฺภ ฆฏติ;

น ขิปิตุํ อปาเยสุ, สิสฺสานํ วุฑฺฒิการณา ฯ

“ช่างหม้อไม่ได้ตีหม้อเพื่อทำลายให้แตก,

แต่ตีหม้อเพื่อให้ได้รูปงามน่าใช้สอย;

ครูอาจารย์ไม่ได้เฆี่ยนตีศิษย์เพื่อให้ตกไปในอบาย,

แต่เฆี่ยนตีเพราะหวังความเจริญแก่ศิษย์ทั้งหลาย.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๙๙ โลกนีติ ๓๙)

..

ศัพท์น่ารู้ :

น (ไม่, หามิได้)  นิบาตบอกปฏิเสธ

ภิชฺเชตุํ (เพื่อทำลาย) √ภิท+ย+เณ+ตุํ ทิวาทฺ. เหตุกัตตุ. อันที่จริงแล้ว ตุํ ปัจจัยนี้จัดเป็นนิบาต และยังประกอบด้วยวิภัตตินามหมวดปฐมาวิภัตติ (แปลว่า อันว่า) และจตุตถีวิภัตติ (แปลว่า เพื่อ) ได้,  เพราะความที่เป็นนิบาต ให้ลงวิภัตตินามและลบทิ้งเสีย ด้วยสูตรว่า สพฺพาสมาวุโสปสคฺคนิปาตาทีหิ จ. (รู ๒๘๒) แต่รูปที่แยกธาตุปัจจัยด้านบนนั้น ได้ละวิภัตตินามไว้ในฐานความเข้าใจกัน ถ้าเขียนให้เต็ม ก็คือ √ภิท+ย+เณ+ตุํ+ส (หรือ +สิ) 

กุมฺภกาโร (ช่างหม้อ) กุมฺภ+การ > กุมฺภการ+สิ, วิ. กุมฺภํ กโรตีติ กุมฺภกาโร (ผู้กระทำหม้อ ชื่อว่า กุมฺภการ) กุมฺภ+√กร+ณ+สิ 

โสเภตุํ (เพื่อให้งาม, ให้สวย) สุภ+เณ+ตุํ 

กุมฺภ = กุมฺภํ (หม้อ) กุมฺภ+อํ

ฆฏติ (พยายาม, ตบแต่ง, ทุบตี); √ฆฏ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. ในโลกนีติ เป็น ฆฏฺฏติ

ขิปิตุํ (เพื่อตกไป, ทิ้งไป, ซัดไป, ขว้างไป) √ขิป+อิ+ตุํ 

อปาเยสุ (ในอบาย ท.) อปาย+สุ

สิสฺสานํ (แก่ศิษย์ ท.) สิสฺส+นํ

วุฑฺฒิการณา (เพราะเหตุแห่งความเจริญ) วุฑฺฒิ+การณ > วุฑฺฒิการณ+สฺมา

..