๑๓๒. สิ่งที่ผู้ฉลาดไม่ควรดูหมิ่น

๑๓๒. สิ่งที่ผู้ฉลาดไม่ควรดูหมิ่น

ภุชงฺคมํ ปาวกญฺจ, ขตฺติยญฺจ ยสสฺสินํ;

ภิกฺขุญฺจ สีลสมฺปนฺนํ, สมฺมเทว สมาจเรฯ

“บัณฑิตพึงประพฤติโดยชอบนั่นเทียว,

ต่องู, ต่อไฟ, ต่อกษัตริย์ผู้ทรงยศ,

และต่อภิกษุ ผู้ถึงพร้อมด้วยศีล.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๓๒, สํ. ส. ๑๕/๓๒๖ ทหรสูตร)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ภุชงฺคมํ (งู, นาค, ผู้ไปด้วยขนด) ภุชงฺคม+อํ, วิ. ภุเชน คจฺฉตีติ ภุชงฺโค (สัตว์ที่ไปด้วยขนด ชื่อว่า ภุชงฺโค) ทุติยากิตันตตัปปุริสสมาส

ปาวกญฺจ = ปาวกํ+จ (ไฟ+ด้วย) ปาวก+อํ, วิ. ปุนาตีติ ปาวโก (ผู้ชำระ ชื่อว่า ปาวโก) ปาวโก = ปุ-ปวเน+ณฺวุ+สิ, แปลง ณฺวุ เป็น อก ด้วยสูตรว่า อนกา ยุณฺวูนํ. (รู ๕๗๐)

 ขตฺติยญฺจ = ขตฺติยํ+จ (กษัตริย์+ด้วย) ขตฺติย+อํ 

ยสสฺสินํ (ผู้มียศ) ยสสฺสี+อํ, ทำรัสสะ ด้วยสูตรว่า อโฆ รสฺสเมกวจนโยสฺวปิ จ. (รู ๑๔๔) = ยสสฺสิ+อํ, แปลง อํ วิภัตติเป็น นํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า นํ ฌโต กตรสฺสา. (รู ๑๕๓) = ยสสฺสิ+นํ, รวมสำเร็จเป็น ยสสฺสินํ, เป็นวิเสสนะใน ขตฺติยํ

ภิกฺขุญฺจ = ภิกฺขุํ+จ (ภิกษุ+ด้วย) ภิกฺขุ+อํ 

สีลสมฺปนฺนํ (ผู้ถึงพร้อมด้วยศีล) สีล+สมฺปนฺน > สีลสมฺปนฺน+อํ, วิ. สีเลน สมฺปนฺโน สีลสมฺปนฺโน, ภิกฺขุ. (ภิกษุผู้ถึงพร้อมด้วยศีล ชื่อว่า สีลสมฺปนฺโน) ตติยาตัปปุริสสมาส

สมฺมเทว = สมฺมา+เอว (โดยชอบ+นั่นเทียว) เป็นนิบาตบท

สมาจเร (ประพฤติด้วยดี) สํ+อา+√จร+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

บางตอนจากพระสูตร

พระเจ้าปเสนทิโกศลทูลถามความสงสัยว่า ทำไม่พระพุทธเจ้า แม้ยังเป็นหนุ่มอยู่ ย่อมปฏิญาณพระองค์ว่าเป็นผู้ตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ฯ.

พระผู้มีพระภาคตรัสตอบว่า ดูกรมหาบพิตร ของ ๔ อย่างเหล่านี้ ไม่ควรดู ถูกดูหมิ่นว่าเล็กน้อย, ๔ อย่าง เป็นไฉนของ ๔ อย่าง คือ

๑. กษัตริย์ไม่ควรดูถูกดูกหมิ่นว่ายังทรงพระเยาว์

๒. งู ไม่ควรดูถูกดูหมิ่นว่าตัวเล็ก 

๓.ไฟไม่ควรดูถูกดูหมิ่นว่าเล็กน้อย 

๔. ภิกษุ ไม่ควรดูถูกดูหมิ่นว่ายังหนุ่ม 

ดูกรมหาบพิตร ของ ๔ อย่างเหล่านี้ ไมควรดูถูกดูหมิ่นว่าเล็กน้อย ฯ

(สํ. ส. ๑๕/๓๒๕ ทหรสูตร)

..