๑๓๔. ความดีย่อมถึงผู้มีคุณ

 ๑๓๔. ความดีย่อมถึงผู้มีคุณ

คุโณ เสฏฺฐงฺคตํ ยาติ, น อุจฺเจ สยเน วเส;

ปาสาทสิขเร วาโส, กาโก กึ ครุโฬ สิยาฯ

ความดี ย่อมถึงผู้มีคุณอันประเสริฐ,

เขาพึงนอนบนที่นอนอันสูง หามิได้;

นกกาถึงจับอยู่บนยอดแห่งปราสาท,

มันจะกลายเป็นครุฑได้เชียวหรือ?.

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๓๔, ธัมมนีติ ๒๒)

..

ศัพท์น่ารู้ :

คุโณ (คุณ, ความดี, อานิสงส์) คุณ+สิ

เสฏฺฐงฺคตํ (ผู้มีคุณอันประเสริฐ) เสฏฺฐงฺคต+อํ 

ยาติ (ไป, ก้าวไป, ถึง) √ยา+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

อุจฺเจ (สูง) อุจฺจ+สฺมึ 

สยเน (ที่นอน) สยน+สฺมึ 

วเส (พึงอยู่) √วส+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

ปาสาทสิขเร (ยอดแห่งปราสาท) ปาสาท (ปราสาท) +สิขร (ยอด, โดม) > ปาสาทสิขร+สฺมึ 

วาโส (การอยู่, ที่อยู่, เครื่องนุ่งห่ม, เครื่องหอม, น้ำหอม, ผ้า) วาส+สิ

กาโก (กา, นกกา) กาก+สิ 

กึ (หรือ, อย่างไร)  นิบาตในอรรถการถาม

ครุโฬ (ครุฑ, นกกระไน, นกหัวขวาน) ครุฬ+สิ 

สิยา (พึงเป็น) √อส+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. ลบอักษรต้นของ อส ธาตุได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สพฺพตฺถาสสฺสาทิโลโป จ. (รู ๔๙๖) = ส+อ+เอยฺย, แปลง เอยฺย เป็น อิยา ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘) = ส+อ+อิยา, แยก ลบ รวมสำเร็จรูปเป็น สิยา.

ในอภิธานัปปทีปิกา คาถา ๗๘๗ กล่าวอรรถแห่งคุณศัพท์ไว้ดังนี้  

คุโณ ปฏลราสีสุ, อานิสํเส จ พนฺธเน;

อปฺปธาเน จ สีลาโท, สุกฺกาทิมฺหิ ชิยาย จฯ

(แปลว่า) 

คุณ ศัพท์มีอรรถ ๘ อย่าง คือ  ในชั้นและกอง ๑ ในอานิสงส์ ๑ 

ในเครื่องผูก ๑ ในวิเสสนะ ๑ ในคุณมีศีลเป็นต้น ๑ 

ในสีมีสีขาวเป็นต้น ๑ และในสายธนู ๑.

..