๑๔๕. ผู้แตกฉานในพระไตรปิฏก

๑๔๕. ผู้แตกฉานในพระไตรปิฏก

สทฺทตฺถลกฺขเณ เภที, โย โย นิจฺฉิตลกฺขเณ;

โส โส ญาตุมกิจฺเฉน, ปโหติ ปิฏกตฺตเยฯ

„ผู้ใดแตกฉานลักษณะศัพท์และอรรถ

และลักษณะแห่งบทที่ตนชี้ขาดแล้ว

ผู้นั้นย่อมเพียงพอเพื่อจะรู้เนื้อความ

ในพระไตรปิฏกได้โดยไม่ยากนัก.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๔๕)

..

ศัพท์น่ารู้ :

สทฺทตฺถลกฺขเณ (ในลักษณะแห่งศัพท์และอรรถ) สทฺท+อตฺถ+ลกฺขณ > สทฺทตฺถลกฺขณ+สฺมึ

เภที (มีความแตกฉาน) เภท (การแบ่ง, การแตก, การทำลาย, ส่วน) + อี ปัจจัยในอัสสัตถิตัทธิต > เภที+สิ  วิ. เภโท อสฺส อตฺถีติ เภที (ผู้แตกฉาน ชื่อว่า เภที)

โย โย (ใด ๆ) ย+สิ สัพพนาม

นิจฺฉิตลกฺขเณ (ในลักษณะแห่งศัพท์ที่ชี้ขาด, -ได้พิจารณา, -ได้สอบสวน) นิจฺฉิต (อันชี้ขาด, ซึ่งตัดสิน, ซึ่งตั้งใจแน่วแน่) + ลกฺขณ (ลักษณะ, เครื่องหมาย, การกำหนด) > นิจฺฉิตลกฺขณ+สฺมึ

โส โส (นั้น ๆ, เขา) ต+สิ สัพพนาม

ญาตุมกิจฺเฉน ตัดบทเป็น ญาตุํ (เพื่ออันรู้) + อกิจฺเฉน (โดยไม่ยาก, ไม่ลำบาก) 

ปโหติ  (ย่อมเพียงพอ) ป+หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

ปิฏกตฺตเย (ในตะกร้า ๓ ใบ, ในพระไตรปิฏก) ปิฏก+ตย > ปิฏยตฺตย+สฺมึ

..