๑๓๐. เหตุที่ทำให้บัณฑิตตกต่ำ

 

๑๓๐. เหตุที่ทำให้บัณฑิตตกต่ำ

มูฬฺหสิสฺสาปเทเสน, กุนารีภรเณน จ;

ขลสตฺตูหิ สํโยคา, ปณฺฑิโตปฺยาวสีทติฯ

“ถึงเป็นบัณฑิตก็ย่อมตกต่ำได้ ด้วยเหล่านี้คือ,

เพราะเชื่อคำแนะนำของศิษย์โง่เขลา ๑;

เพราะเลี้ยงดูหญิงไม่ดีนารีชั่ว ๑,

และเพราะคบหากับศัตรูผู้ต่ำทราม ๑.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๓๐ โลกนีติ ๑๒๘, มหารหนีติ ๑๑๙, ธัมมนีติ ๑๒๐)

..

ศัพท์น่ารู้ :

มูฬฺหิสฺสาปเทเสน (เพราะคำแนะนำของศิษย์หลง, -โง่เขลา, -เบาปัญญา, -บ้าบอ) ,มูฬฺห+สิสฺส+อปเทส > มูฬฺหสิธสฺสาปเทส+นา, แปลง นา เป็น เอน ด้วยสูตรว่า อโต เนน. (รู ๗๙) ศัพท์นี้ที่ถูกต้องควรเป็น มูฬฺหสิสฺโสปเทเสน เหมือนในโลกนีติ, มหารหนีติ และธัมมนีติ, มูฬฺหสิสฺโสปเทส เป็นสมาส มาจาก มูฬฺห+สิสฺส+อุปเทส,  (หมายเหตุ: ในกวิทัปปณนีติ ศัพท์นี้ เดิมเป็น มูฬฺหิธสฺสาปเทเสน ได้แก้ใหม่เป็น มูฬฺหสิสฺสาปเทเสน)

กุนารีภรเณน (เพราะเลี้ยงดูหญิงไม่ดี, -นารีชั่ว, -หญิงใจร้าย) กุนารีภรณ+นา 

จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาต

ขลสตฺตูหิ (ด้วยศัตรูชั่ว, -ลามก, -หยาบ) ขลสตฺตุ+หิ 

สํโยคา (เพราะประกอบ, คบหา, สมคบ, สมาคม) สํโยค+สฺมา

ปณฺฑิโตปฺยาวสีทติ ตัดบทเป็น ปณฺฑิโต+อปิ+อวสีทติ

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, นักปราชญ์, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

อวสีทติ (จมลง, ดิ่งลง, ตกต่ำ, เสียชื่อเสียง) อว+√สท+อ+ติ แปลง สท เป็น สีท ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สทสฺส สีทตฺตํ. (รู ๔๘๔) มาจากธาตุเดียวกันกับกริยาศัพท์ว่า นิสีทติ ที่แปลว่า ย่อมนั่ง

..