๑๓๑. รักใดเล่าจะเท่ารักตน

 

๑๓๑. รักใดเล่าจะเท่ารักตน

นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ, นตฺถิ ธญฺญสมํ ธนํ;

นตฺถิ ปญฺญาสมา อาภา, วุฏฺฐิ เว ปรมา สราฯ

(พระผู้มีพระภาคตรัสว่า)

“ความรักเสมอด้วยความรักตน ไม่มี, 

ทรัพย์เสมอด้วยข้าวเปลือก ย่อมไม่มี; 

แสงสว่างเสมอด้วยปัญญา ย่อมไม่มี,

ฝนต่างหากเป็นสระที่ยอดเยี่ยม.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๓๑, นรทักขปนี ๗๗, สํ. ส. ๑๕/๒๙)

..

ศัพท์น่ารู้ :

นตฺถิ (ไม่มี, มีหามิได้) น+อตฺถิ, น เป็นนิบาตใช้ในอรรถปฏิเสธ, ส่วน อตฺถิ เป็นกิริยาอาขยาตก็ได้ เป็นนิบาตก็ได้, ถ้าเป็นกิริยาอาขยาต มาจาก อส+อ+ติ ภูวาทิ. (หูวาทินัย) กัตตุ. แปลง ติ เป็น ตฺถิ และลบที่สุดธาตุ ด้วยสูตรว่า ติสฺส ตฺถิตฺตํ. (รู ๔๙๕). 

อตฺตสมํ (ที่เสมอด้วยตน) อตฺต+สม > อตฺตสม+สิ, วิ. อตฺตนา สมํ อตฺตสมํ, เปมํ. (ความรักที่เสมอดัวยตน ชื่อว่า อตฺตสมํ) ตติยาตัปปุริสสมาส

เปมํ (ความรัก) เปม+สิ แปลง สิ เป็น อํ แน่นอน ด้วยสูตรว่า สึ. (รู ๑๙๕)

ธญฺญสมํ (ที่เสมอดัวยข้าวเปลือก) ธญฺญ+สม > ธญฺญสม+สิ,  วิ. ธญฺเญน สมํ ธญฺญสมํ, ธนํ.  (ทรัพย์ที่เสมอด้วยข้าวเปลือก ชื่อว่า ธญฺญสมํ) ตติยาตัปปุริสสมาส

ธนํ (ทรัพย์) ธน+สิ 

ปญฺญาสมา (ที่เสมอด้วยปัญญา) ปญฺญา+สม > ปญฺญาสม+อา ปัจจัยอิตถีลิงค์ > ปญฺญาสมา+สิ, วิ. ปญฺญาย สมา ปญฺญาสมา, อาภา. (แสงสว่างที่เสมอด้วยปัญญา ชื่อว่า ปญฺญาสมา) ตติยาตัปปุริสสมาส

อาภา (แสงสว่าง) อาภา+สิ

วุฏฺฐิ (ฝน) วุฏฺฐิ+สิ

เว (แล, แท้, เท่านั้น) เป็นนิบาตบท

ปรมา (อย่างยิ่ง, ยอดเยี่ยม, บรม) ปรมา+สิ 

สรา (สระ, สระน้ำ, ลูกศร, เสียง) สรา+สิ

..