๑๖๓.๒ กินอย่างไรให้อยู่สบาย

๑๖๓.๒ กินอย่างไรให้อยู่สบาย

จตฺตาโร ปญฺจ อาโลเป, อาภุตฺวา อุทกํ ปิเว;

อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโนฯ

„การบริโภคอาหารยังอีก ๔-๕ คำจะอิ่ม 

ควรงดเสีย แล้วดื่มน้ำ 

เป็นการสมควรเพื่ออยู่สบาย

ของภิกษุผู้มีใจเด็ดเดี่ยว“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๖๓.๒  นรทักขทีปนี ๒๔๓ ขุ. เถร. ๒๖/๓๙๖ สารีปุตตเถร)

..

ศัพท์น่ารู้ :

จตฺตาโร (สี่, ๔) จตุ+โย ป.

ปญฺจ (ห้า, ๕) ปญฺจ+โย

อาโลเป (คำข้าว ท.) อาโลป+โย

อาภุตฺวา  (หด, คู้, ค้างไว้,  ขยักไว้, นั่งคู่บัลลังก์, ทำไว้ในใจ) อา+ภุช+อ+ตฺวา, แต่ในพระบาฬีเป็น อภุตฺวา (ไม่ฉันแล้ว) น+ภุตฺวา > อภุตฺวา  ท่านแก้ไว้ในอรรถกถาว่า ตตฺถ อภุตฺวาติ จตฺตาโร วา ปญฺจ วา อาโลเป กพเฬ อภุญฺชิตฺวา ตตฺตกสฺส อาหารสฺส โอกาสํ ฐเปตฺวา ปานียํ ปิเวยฺยฯ แปลว่า:  บทว่า อภุตฺวา ความว่า พึงเว้นโอกาสแห่งอาหารที่จะอิ่ม ไม่บริโภคเหลือไว้สัก ๔-๕ คำ แล้วดื่มน้ำเสีย. 

อุทกํ (น้ำ) อุทก+อํ

ปิเว (ดื่ม) ปา+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง ปา เป็น ปิพ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ปา ปิโพ. (รู ๔๙๔) แปลง พ เป็น ว ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘)

อลํ (อย่าเลย, พอละ, สมควร) เป็นนิบาต

ผาสุวิหาราย (เพื่อการอยู่สบาย) ผาสุ+วิหาร > ผาสุวิหาร+ส แปลง ส เป็น อาย ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า อาย จตุตฺเถกวจนสฺส ตุ. (รู ๓๐๔) 

ปหิตตฺตสฺส (ผู้มีตนอันส่งไปแล้ว, ผู้มีจิตส่งไปแล้วสู่นิพพาน, ผู้มีใจเด็ดเดี่ยว) ปหิต+อตฺต > ปหิตตฺต+ส ในอรรถว่า แก้ไว้ว่า นิพฺพานญฺหิ เปสิตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน ..

ภิกฺขุโน (แก่ภิกษุ) ภิกฺขุ+ส แปลง ส เป็น โน ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ฌลโต สสฺส โน วา. (รู ๑๒๔)

..