๑๗๐. ควรเลือกเฟ้นธรรมโดยแยบคาย

๑๗๐. ควรเลือกเฟ้นธรรมโดยแยบคาย

ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;

โยนิโส วิจิเน ธมฺมํ, เอวํ ตตฺถ วิสุชฺฌติฯ

„เพราะเหตุนั้นแล คนผู้ฉลาด 

เมื่อเห็นประโยชน์ของตน

ควรเลือกเฟ้นธรรมโดยแยบคาย 

เพราะเมื่อเลือกเฟ้นเช่นนี้ 

ย่อมหมดจดได้ในธรรมเหล่านั้น.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๗๐ สํ. ส. ๑๕/๑๔๗ เชตวนสูตร, ๑๕/๒๗๕ อนาถปิณฑิกสูตร)

…

ศัพท์น่ารู้ :

ตสฺมา (เพราะฉะนั้น) ต+สฺมา สัพพนาม หรือ นิบาตบท

หิ (จริงอยู่, แล) นิบาตบท, อนึ่ง ตสฺมา หิ จัดเป็นสมูหนิบาต แปลรวมกันว่า เพราะฉนั้นแล.

ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

โปโส (บุรุษ) โปส+สิ

สมฺปสฺสํ (เห็นอยู่) สมฺปสฺสนฺต+สิ แปลง นฺต เป็น อํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สิมฺหิ คจฺฉนฺตาทีนํ นฺตสทฺโท อํ. (รู ๑๐๗) = สมฺปสฺส อํ+สิ, แยก ลบ รวม = สมฺปสฺสํ+สิ, ลบ สิ ด้วยสูตรว่า เสสโต โลปํ คสิปิ. (รู ๗๔) 

อตฺถมตฺตโน ตัดบทเป็น  อตฺถํ+อตฺตโน,  อตฺถํ (ประโยชน์, เนื้อความ, อรรถ) อตฺถ+อํ, 

อตฺตโน (ของตน) อตฺต+ส แปลง ส เป็น โน ด้วยสูตรว่า สสฺส โน. (๑๒๗)

โยนิโส 

วิจิเน = วิจิเนยฺย (ค้นคว้า, สะสม, ตรวจสอบ, เลือกเฟ้น) วิ+จิ+นา+เอยฺย กิยาทิ.​ กัตตุ.

ธมฺมํ (ธรรม,​ หลักธรรม) ธมฺม+อํ

เอวํ (อย่างนี้) นิบาต

ตตฺถ (ใน..เหล่นั้น, ในธรรมเหล่านั้น) ต+ถ ปัจจัยในอรรถสัตตมีวิภัตติ

วิสุชฺฌติ (หมดจด, บริสุทธิ์) วิ+สุธ+ย+ติ ทิวาทิ. กัตตุ.

ข้อความบางตอนจากพระสูตร 

ในเชตวนสูตรที่ ๘, (เทวตาสังยุต อาทิตตวรรคที่ ๕)

เทวดากราบทูลว่า :

ก็พระเชตวันมหาวิหารนี้นั้น อันหมู่แห่งท่านผู้แสวงคุณอยู่

อาศัยแล้ว อันพระพุทธเจ้าผู้เป็นพระธรรมราชาประทับอยู่แล้ว 

เป็นแหล่งที่เกิดปีติของข้าพระองค์ การงาน ๑ วิชา ๑

ธรรม ๑ ศีล ๑ ชีวิตอย่างสูง ๑ สัตว์ทั้งหลายย่อมบริสุทธิ์

ด้วยคุณธรรม ๕ นี้ หาบริสุทธิ์ด้วยโคตรหรือด้วยทรัพย์ไม่ ฯ

เพราะเหตุนั้นแหละ คนผู้ฉลาด เมื่อเห็นประโยชน์ของตน

ควรเลือกเฟ้นธรรมโดยอุบายอันแยบคาย เพราะเมื่อเลือก

เฟ้นเช่นนี้ ย่อมหมดจดได้ในธรรมเหล่านั้น ฯ

        

  พระสารีบุตรรูปเดียวเท่านั้น (เป็นผู้ประเสริฐ) ด้วยปัญญา

ศีล และความสงบ ภิกษุใดเป็นผู้ถึงซึ่งฝั่ง ภิกษุนั้นก็มี

ท่านพระสารีบุตรนั้นเป็นเยี่ยม ฯ