๑๗๕. เมื่อกรรมจะให้ผล

 

๑๗๕. เมื่อกรรมจะให้ผล

เยภุยฺเยน หิ สตฺตานํ, วินาเส ปจฺจุปฏฺฐิเต;

อนโย นยรูเปน, พุทฺธิมาคมฺม ติฏฺฐติฯ

„จริงอยู่ เมื่อเคราะห์กรรม ปรากฏเฉพาะแล้ว 

แก่สัตว์ทั้งหลาย โดยส่วนมาก,

ความเสื่อม ย่อมปรากฏโดยรูปแห่งความเจริญ

เพราะอาศัยความรู้ (ของสัตว์เหล่านั้น).

(กวิทัปปณนีติ หมวดบัณฑิต ๑๗๕ สุตตันตนีติ ๔ จตุรักขทีปนี ๓๗ มรณัสสตินิทเทส)

..

ศัพท์น่ารู้ :

เยภุยฺเยน (โดยมาก, อย่างมาก) เยภุยฺย+นา

หิ (จริงอยู่, แท้จริง) นิบาต

สตฺตานํ (สัตว์ ท.) สตฺต+นํ ในสุตตันตนีติและจตุรักขทีปนี บาทคาถาแรกนี้ เป็น กมฺมาปราธสตฺตานํ.

วินาเส (ความพินาศ,​ ความเสียหาย, เคราะห์กรรม) วินาส+สฺมึ

ปจฺจุปฏฺฐิเต (ปรากฏเฉพาะแล้ว) ปติ+อุป+ฐา+อิ+ต > ปจฺจุปฏฺฐิต+สฺมึ

อนโย (ความพินาศ, ความฉิบหาย, ความไม่เจริญ, ความเสื่อม) น+นย > อนย+สิ

นยรูเปน (โดยรูปความดี, โดยรูปแห่งความเจริญ) นย+รุป > นยรูป+นา

พุทฺธิมาคมฺม ตัดบทเป็น พุทฺธึ+อาคมฺม (ความรู้, ปัญญา, ความฉลาด + อาศัยแล้ว, ถึงแล้ว) พุทฺธิ+อํ = พุทฺธึ, อา+คมุ+ตฺวา = อาคมฺม.

ติฏฺฐติ (ตั้ง,​ ยึน, ดำรง) ฐา+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. แปลง ฐา เป็น ติฏฺฐ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ฐา ติฏฺโฐ. (รู ๔๙๒)

..