๑๘๒. ผู้สืบสกุลที่แท้จริง

๑๘๒. ผู้สืบสกุลที่แท้จริง

กุลชาโต กุลปุตฺโต, กุลวํสสุรกฺขิโต;

อตฺตนา ทุกฺขปฺปตฺโตปิ, หีนกมฺมํ น การเยฯ

“กุลบุตร ผู้เกิดในตระกูล,

ผู้รักษาดำรงวงศ์สกุลอย่างดี,

แม้ตนจะตกทุกข์ได้ยาก,

ย่อมไม่ทำกรรมชั่วเองและไม่ชวนคนอื่นให้ทำด้วย.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนดี ๑๘๒, โลกนีติ ๔๗, ธัมมนีติ ๒๓๘)

..

ศัพท์น่ารู้ :

กุลชาโต: (ผู้เกิดในตระกูล) กุล+ชาต > กุลชาต+สิ วิ. กุเล ชาโต กุลชาโต (ผู้เกิดในตระกูล ชื่อว่า กุลชาต) สัตตมีตัป.

กุลปุตฺโต: (กุลบุตร, บุตรแห่งตระกูล) กุล+ปุตฺต > กุลปุตฺต+สิ วิ. กุลสฺส ปุตฺโต กุลปุตฺโต (บุตรแห่งตระกูล ชื่อว่า กุลปุตฺต) ฉัฏฐีตัป.

กุลวํสสุรกฺขิโต (หมายเหตุเดิมเป็น กุลวํสรกฺขโต ได้แก้เป็น-สุรกฺขิโต ตามนัยธัมมนีติ): ( ผู้รักษาวงศ์ตระกูลด้วยดี, -เคารพ) กุล+วํส > กุลวํส+สุรกฺขต > กุลวํสสุรกฺขต+สิ หรือ กุลวํสสุรกฺข+โต (เพราะรักษาวงศ์ตระกูลโดยเคารพ) วิ. กุลสฺส วํโส กุลวํโส (วงศ์แห่งตระกูล ชือว่า กุลวํส) ฉัฏฐี ตัปปุ. หรือ กุลญฺจ วํโส จ กุลวํโส (ตระกูลและวงศ์ ชื่อว่า กุลวํส, กุลวังสะ) ทวันทวสมาส. วิ. กุลวํโส สุรกฺขิโต เยน โสยํ กุลวํสสุรกฺขิโต (ผู้ชื่อว่า กุลวํสสุรกฺขิต คือผู้รักษาวงศ์แห่งตระกูลไว้เป็นอย่างดี) ตติยาพหุพพีหิสมาส.

อตฺตนา: (ด้วยตน) อตฺต+นา 

ทุกฺขปฺปตฺโตปิ: ตัดบทเป็น ทุกฺขปฺปตฺโต+อปิ (แม้ถึงความทุกข์, แม้ประสบทุกข์) ทุกฺข+ปตฺต > ทุกฺขปฺปตฺต+สิ

ส่วน อปิ (แม้) เป็นอุปสัค

หีนกมฺมํ: (ซึ่งกรรมอันเลว, กรรมชั่ว) หีนกมฺม+อํ 

น: (ไม่, หามิได้) นิ. 

การเย: (ให้ทำ) กร+ณย+เอยฺย, ลง ณย ปัจจัย ด้วยสูตรว่า – ธาตูหิ เณณยณาเปณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ. (ร. ๕๔๐) = กร+ณย+เอยฺย, ลบ ณ - การิตานํ โณ โลปํ (รู.๕๒๖) = กร+ย+เอยฺย,

วุทธิ อ เป็น อา – อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต (รู. ๕๒๗) = การ+ย+เอยฺย, แปลง เอยฺย เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยมหาสูตรว่า – กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู. ๔๘๘) = การ+ย+เอ

แยก ลบ รวมสำเร็จรูปเป็น = การเย (พึงให้ทำ) เป็นเหตุกัตตุวาจก

..