Pāḷipage

๑๙๓. วิธีชนะใจคนอย่างฉลาด

อุตฺตมตฺตนิวาเตน, กกฺขฬํ มุทุนา ชเย;

นีจํ อปฺปกทาเนน, วายาเมน สมํ ชเยฯ

"พึงชนะคนที่สูงกว่าด้วยการถ่อมตน,

พึงชนะคนหยาบคายด้วยความนุ่มนวล;

พึงชนะคนต่ำกว่าด้วยการให้ของเล็กๆน้อยๆ,

พึงชนะคนเสมอกันด้วยความเพียร.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนดี ๑๙๓, โลกนีติ ๖๐, มหารหนีติ ๑๔๙)

..

ศัพท์น่ารู้:

อุตฺตมตฺตนิวาเตน: ตัดบทเป็น อุตฺตมํ+อตฺตนิวาเตน (ผู้สูงสุด, ผู้อุดม+ด้วยการถ่อมตน) อุตฺตมํ (ผู้อุดม, คนดีมีศีลธรรม) อุตฺตม+อํ, อตฺตนิวาเตน (ด้วยการอ่อนน้อม, ถ่อมตน) อตฺตนิวาต+นา, อตฺต (ตน), นิวาต (มีลมออกแล้ว, ไม่มีลม, ไม่พอง)

กกฺขฬํ: (คนหยาบคาย, กระด้าง, กักขฬะ) กกฺขฬ+อํ 

มุทุนา: (อ่อนนุ่ม, นุ่มนวล, อ่อนหวาน) มุทุ+นา 

ชเย: (พึง, ควรชนะ) √ชิ+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

นีจํ: (คนต่ำ, ต่ำต้อย, ด้อยกว่าเรา) นีจ+อํ 

อปฺปกทาเนน: (ด้วยการให้ของเล็กน้อย, ตามมีตามได้, ของฝาก, ของที่ระลึก?) อปฺปก+ทาน > อปฺปกทาน+นา

วายาเมน: (ด้วยความเพียร, พยายาม) วายาม+นา 

สมํ: (ผู้เสมอ, คนเสมอกับตน) สม+อํ 

ชเย: (ชนะ) ชิ+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ.

ในคัมภีร์โลกนีติ (โลกนีติ ๖๐) มีข้อความแปลกกันนิดหน่อย ดังนี้

อุตฺตมตฺตนิวาเตน, สูรํ เภเทน นิชฺชเย;

นีจํ อปฺปก ทาเนน, วีริเยน สมํ ชเยฯ

ในมาติกาแห่งคัมภีร์กวิทัปปณนีติ กล่าวว่า ท่านได้ทำการรวมรวบคาถาจากคัมภีร์ต่างหลายคัมภีร์คือ คัมภีร์โลกนีติ คัมภีร์มหารหนีติ คัมภีร์ธัมมนีติ และคัมภีร์ราชนีติ แล้วนำมาเรียบเรียงเป็น กวิทัปปณนีติ  คาถาส่วนมากนำมาจากโลกนีติ แต่ท่านไม่ได้นำมาทั้งดุ้นแน่ ดูจากคาถานี้เป็นตัวอย่าง บาทที่สองมีความต่างกันอย่างเห็นได้ชัด จาก สูรํ เภเทน นิชฺชเย มาเป็น กกฺขฬํ มุทุนา ชเย. 

..