๑๙๗. โภคทรัพย์ฤาจักมีด้วยการคิด

๑๙๗. โภคทรัพย์ฤาจักมีด้วยการคิด

อจินฺติตมฺปิ ภวติ, จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;

น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วาฯ

“บางสิ่งแม้ที่ไม่ได้คิดไว้ ย่อมมีก็ได้

บางสิ่งแม้ที่คิดเอาไว้ ย่อมพินาศก็ได้

โภคะทั้งหลายของสตรี หรือบุรุษ 

จะสำเร็จได้ด้วยความนึกเอาไม่มีเลย.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนดี ๑๙๗, โลกนีติ ๖๖ ขุ. ชา. ๒๗/๑๘๕๙ สรภชาดก, ๒๘/๔๕๐ มหาชนกชาดก)

..

ศัพท์น่ารู้:

อจินฺติตมฺปิ: ตัดบทเป็น อจินฺติตํ+อปิ (แม้ที่ไม่ได้คิดแล้ว, ไม่ได้นึกไว้, ที่มิได้ตั้งใจไว้) อจินฺติต+อํ, ส่วน อปิ ศัพท์เป็นอุปสัคบท เป็นอุปสัคศัพท์เดียวที่ลงหลังศัพท์อื่น ส่วนอุปสัค ๑๙ ตัว ที่เหลือใช้ลงหน้าอื่นทั้งนั้น บางท่านว่าจัดเป็นนิบาตบทก็มี.

ภวติ: (ย่อมมี, ย่อมเป็น) ภู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

จินฺติตมฺปิ: ตัทบทเป็น จินฺติตํ+อปิ (แม้ที่คิดไว้แล้ว, ที่นึกเอาไว้, ที่ตั้งใจเอาไว้) จินฺติต+อํ, อปิ ศัพท์เป็นอุปสัค 

วินสฺสติ: (ย่อมพินาศไป, พังสลาย, ไม่สมดั่งใจ) วิ+√นส-นาเส+ย+ติ ทิวาทิคณะ เอา ย ปัจจัยกับที่สุดธาตุ เป็นปุพพรูป ด้วยสูตรว่า ตถา กตฺตริ จ. (รู ๕๑๑)

น: (ไม่, หามิได้) เป็นนิบาต 

หิ: (จริงอยู่, แท้จริง, เพราะ, ความจริงมีอยู่ว่า)  เป็นนิบาต 

จินฺตามยา: (ที่สำเร็จด้วยการคิด) จินฺตา+มย ปัจจัยในสังสัฏฐาทิตัทธิต > จินฺตามย+โย 

โภคา: (ทรัพย์, สมบัติ, โภคะ ท.) โภค+โย

อิตฺถิยา: (แก่/ของหญิง, สตรี) อิตฺถี+ส 

ปุริสสฺส: (แก่/ของชาย, บุรุษ) ปุริส+ส 

วา: (หรือ, ก็ตาม) เป็นนิบาต

..

อายตนิบาต คืออะไร?

อายตนิบาต คือ  คำแปลประจำหมวดวิภัตตินาม ทั้ง ๗ ดังนี้ 

เอกวจนะ    (พหุวจนะ เติม ท.)

ป. (ปฐมา) ที่ ๑ อ. [อันว่า]    

ทุ. (ทุติยา) ที่ ๒  ซึ่ง สู่ ยัง สิ้น ตลอด  กะ  เฉพาะ   

ต. (ตติยา) ที่ ๓  ด้วย โดย อัน ตาม เพราะ  มี ด้วยทั้ง

จ. (จตุตถี) ที่ ๔ แก่ เพื่อ ต่อ   

ปญฺจ. (ปัญจมี) ที่ ๕ แต่ จาก กว่า เหตุ  

ฉ. (ฉัฏฐี) ที่  ๖ แห่ง ของ เมื่อ      

ส. (สัตตมี) ที่ ๗ ใน ใกล้ ที่ ครั้นเมื่อ ในเพราะ เหนือ บน ณ

อา. (อาลปนะ) ที่ ๘ แน่ะ  ดูก่อน  ข้าแต่ 

บางแห่งเรียงอาลปนะไว้เป็นอันดับที่สองก็มี.