๒๐๓.๒ เหตุที่สัตว์ไม่ควรเบียดเบียนกัน

๒๐๓.๒ เหตุที่สัตว์ไม่ควรเบียดเบียนกัน

สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน;

อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา, น หเนยฺย น ฆาตเยฯ

"ผู้มีปัญญาทำตนให้เป็นอุปมาว่า 

สัตว์ทั้งปวงย่อมสะดุ้งต่ออาชญา

สัตว์ทั้งปวงย่อมกลัวต่อความตาย 

แล้วไม่พึงฆ่าเอง ไม่พึงใช้ผู้อื่นให้ฆ่า.“

(กวิทัปปณนีติ หมวดคนดี ๒๐๓.๒ ขุ. ธ. ๒๕/๒๐ ทัณฑวรรค)

..

ศัพท์น่ารู้:

สพฺเพ: (ทั้งปวง) สพฺพ+โย สัพพนาม แปลง โย เป็น เอ ด้วยสูตรว่า สพฺพนามการเต ปฐโม. (รู ๒๐๐)

ตสนฺติ: (ย่อมสะดุ้ง, หวาดกลัว) √ตส+อ+อนฺติ ภูวาทิค. กัตตุ.

ทณฺฑสฺส: (ท่อนไม้, ทัณฑ์, อาชญา, การลงโทษ) ทณฺฑ+ส

ภายนฺติ: (ย่อมกลัว) √ภี+อ+อนฺติ ภูวาทิคณะ วุทธิ อี เป็น เอ ด้วยสูตรว่า อญฺเญสุ จ. (รู ๔๓๔), แปลง เอ เป็น อาย ด้วยโยควิภาคว่า เต อาวายา จากสูตรเต็มว่า เต อาวายา การิเต. (รู ๕๔๑)

มจฺจุโน: (ความตาย) มจฺจุ+ส

อตฺตานํ: (ซี่งตน) อตฺต+อํ 

อุปมํ: (ให้เป็นอุปมา, ให้เป็นสิ่งเปรียบเทียบ) อุปมา+อํ อิต. (หรือ อุปม+อํ, ค.) 

กตฺวา: (กระทำแล้ว, เพราะกระทำ) กร+โอ+ตฺวา

น หเนยฺย: (ไม่ควรฆ่า, ไม่ควรเบียดเบียน) หน+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

น ฆาตเย: (ไม่ควรให้ฆ่า, ไม่ควรให้เบียดเบียน) √หน+ณย+เอยฺย ภูวาทิคณะ เหตุกัตตุวาจก แปลง หน เป็น ฆาต ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า หนสฺส ฆาโต. (รู ๕๔๔) = ฆาต+ณย+เอยฺย, ลบ ณ อนุพันธ์ ด้วยสูตรว่า การิตานํ โณ โลปํ. (รู ๕๒๖) = ฆาต+ย+เอยฺย, แปลง เอยฺย เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยมหาสูตรว่า กฺวจิ ธาตุ ฯ. (รู ๔๘๘) = ฆาต+ย+เอ แยก ลบ รวมสำเร็จรูปเป็น ฆาตเย

น (ไม่, หามิได้) ทั้งสองศัพท์เป็นนิบาตบอกปฏิเสธ

หมายเหตุ : คาถาเมื่อวาน ยังไม่พบที่มาในพระบาฬี ส่วนคาถาวันนี้มาในพระบาฬี ขุททกนิกาย ธรรมบท เล่มที่ ๒๕ ข้อที่ ๒๐ ทัณฑวรรค (ขุ. ธ. ๒๕/๒๐)

..